و علم تابع معلوم است ، و علت ديگر آن كه توفيقات الهى از باب تفضل است و بعد از توفيق مجبور نمىشود بلكه سهل و آسان مىشود و قبل از آن اختيار هست و ليكن به سبب اعمال قبيحة كه به اختيار أو واقع شده است سلب توفيق مىشود و بمنزله ممتنع مىشود چنان كه فرموده است كه اما آن كسى كه در راه حق سبحانه و تعالى خيرات كند و متقى و پرهيزكار است عن قريب لطف خود را شامل حال أو مىكنيم كه آسان مىشود بر أو اعمال خير و اما آن كسى كه بخل ورزد و خواهد كه مالش أو را غنى كند يا به شهوات عاجله قناعت نموده مستغنى داند خود را از نعماء غير متناهية ابديه و تكذيب كند سخنان خدا و رسول را سلب توفيق از أو مىكنيم و آسان مىشود بر أو سيئات و مخالفت الهى از اين جهة است كه نه جبر است و نه تفويض و ليكن امريست ميان هر دو و فراختر از ميان آسمان و زمين حاصل آن كه اين معنى بسيار دقيق است و بدون افاضه الهى معلوم نمىشود

73