* ( لأُولِي الأَلْبابِ ) * ) ( 1 ) به درستى كه در خلق آسمانهاى با عظمت و آن چه در آن است از كواكب و اختلاف احوال آنها و انتظام حركات آنها و در خلق زمين و آن چه در آن جا داده است از چشمه و جمادات و حيوانات و نباتات ، و در مختلف شدن شب و روز كه روز را به آفتاب روشن كرده است و شبها را بماه و ستارگان بحسب اختلاف ماه در روشنى يا آن كه مختلف آفريده است كه گاهى شبها دراز باشند و روزها كوتاه مثل شش ماه پائيز و زمستان و گاهى روزها را دراز مىكند و شبها را كوتاه بتدريج تا چهار فصل به همرسد و اين تدبير را از آن كرده است كه زمين را در ميان آسمان جا داده است و حركت افلاك را بر دور زمين در اكثر بلاد حمايلى مقرّر فرموده است و هر فلكى را حركت خاصه داده است و حركتى ديگر داده است بر عكس حركات آنها از مشرق به مغرب تا آن كه چون آفتاب بلند شود مرتبه مرتبه حيوانات و نباتات بلكه جمادات نيز از حرارت آن نشو و نما كنند و روزى ايشان پخته شود و بدنهاى ايشان نضج و قوام و انواع نعمتها از غذاها و ميوها به همرسد و سببى چند مقرر ساخته است تا خلايق اينها را بپزند و بسازند و شهوتى در ايشان جاى داده كه بخورند و دندانها مقرر ساخته است كه از جهت او آسيا كنند و آتشى در معده هاى ايشان جا داده است كه در اندك ساعتى همه را هضم كند و صافى آن را به جگر فرستد و در آنجا طبخى بيابد و خالص آن بدل رود و از دل بجميع اعضا رود به وساطت شرايين كه رگهاى متحركند و از جگر راهها بكل بدن مقرر ساخته است كه از روده بجميع اعضا برسد و قوتها در هر عضوى مقرّر ساخته است كه جذب كنند غذا را و زايد را دفع كنند و خلاصه را جزو بدن سازند تا آن چه به تحليل رفته است به سبب حركات رياضات اينها بدل آنها شوند تا قوتى به همرسد

207