و در روايات معتبره كه يكى از آنها حسن كالصحيح است وارد شده است كه حضرات ائمه معصومين صلوات الله عليهم جهت را اعتبار فرموده‌اند و در روايتى واقع شده است كه ظاهر آن بلندى و پستى قرار است به اين معنى كه مقر آب مختلف مىباشد هر گاه چاه را كنده باشند سه كز و به آب رسيده باشد ممكنست كه چاله را سه كز و نيم كنده به آب رسيده باشد بنا بر اين چاه بالاست و از آب چاه به چاله مىآيد نه بر عكس و اين را تجربه كرديم .
و فوقيت جهت چنان كه از روايت معتبره ظاهر مىشود آنست كه مجراى همه چشمها از جانب شمالست و آن از قطب شماليست تا مغرب اعتدال پس اگر چاه در آن طرف باشد و چاله در طرف جنوب باشد و آن مقابل شمالست از قطب جنوبى تا مشرق اعتدال بلند است چون آبها از آن جانب مىآيد پس اول به چاه مىرسد و ديگر به چاله و بر عكس چاله فوقست .
و اگر چاه در طرف صبا باشد و آن از قطب شمالى است تا مشرق اعتدال چاله در طرف دبور باشد مقابل آن از مغرب اعتدال تا قطب جنوبى و بر عكس مساويند پس احتمالات هيجده مىشود زيرا كه زمين يا سست است يا سخت و بر هر احتمالى يا مقر چاه بلند است يا چاله يا مساويند و دو در سه شش صورت مىشود و اين شش را در سه صورت جهت زديم كه فوقيت چاهست يا فوقيت چاله يا تساوى هيجده صورت مىشود و چون اگر يكى از اين سه باشد پنج كز كافيست پس نه صورت پنج ذرعست كه زمين صلب است و سه صورت فوقيت قرار چاه نيز پنج ذرع است و در سه صورت تساوى مقر و تحتيت آن دو صورتش فوقيت جهت است پس چهارده صورت پنج ذرع كافيست و چهار صورت هفت ذرع است به اندك تاملى ظاهر مىشود كه تقسيم به بيست و چهار صورت بىوجهست چون تساوى جهت را دو صورت كرده‌اند يكى آن كه چاه در مغرب باشد و چاله در مشرق و بر عكس و هر گاه هر دو

271