هم چنين است حكم ] در مورد موضوعات محترم و مقدس ديگر .
پس هر كس بر شما تعدى كرد ، مانند همان تعدّى را به او انجام بدهيد و براى خدا تقوا بورزيد و بدانيد كه خداوند با مردمى است كه تقوا مىورزند . ) ترجمهء اين دو آيه ، مربوط به دفاع و جهاد است ، پس از اين دو آيه - چنانكه گفتيم - آيه مورد بحث ماست كه مىگويد ، در راه خدا و تحصيل آمادگى براى دفاع و جهاد انفاق كنيد و هزينه نهيد و مال بدهيد و خويشتن را به هلاكت و نابودى ميفكنيد .
احتمال ديگرى نيز در اين آيه هست و آن اين است كه در انفاق از حد ميانه ، تجاوز مكنيد تا به هلاكت و نابودى و تباهى نيفتيد . در هر حال ، مفسّران ، اين دو آيه را مربوط به يكديگر دانسته‌اند .
آن چه در اين مورد به نظر مىرسد اين است كه : دو جمله آيه مذكور ، خواه به يكديگر مربوط باشند يا نباشند ، از جمله * ( « وَلا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ، » ) * در هر حال مىتوان لزوم تنظيم اقتصادى را در جامعه اسلام ، از نظر پرداخت ، استفاده كرد . زيرا نهى صريحى كه در اين آيه آمده است ، متوجه مطلق هلاكت است كه هلاكت اقتصادى و بى سامانى مادى و تباهى حال اجتماع و حكومت فقر و بدبختى و شقاوت و ذلَّت نيز جزو آن است . اين بحث را در هر دو صورت - استقلال اين دو جمله يا ارتباط آنها با يكديگر - ادامه مىدهيم .
1 - فرض مىكنيم جمله * ( « وَلا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ » ) * مستقل است و به جمله پيشين * ( « وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ الله » ) * هيچ گونه ارتباطى ندارد ، در اين صورت مىگوييم :
هلاكت ، بدون هيچ گونه ترديد و گمان ، منحصر در هلاكت جانى نيست كه مستقيما از ضربه جسمى و قطع ماده حيات حاصل مىشود . چون هلاكت ، داراى معنايى است وسيع و عام و بسيار گسترده و شامل كه تقريبا مترادف « از بين رفتن » و « تباه شدن » است . آن هم از بين رفتن و تباه شدنى عام و غير مخصوص به يك نوع آن .
چنانكه مىبينيم در اين آيه * ( « لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ » ) * آمده است . و مسلما در اينجا مقصود از هلاكت ، انحراف و تباهى نفسى و روانى است ، در مقابل حيات نفس و زندگى روان كه در اعتدال آن است ،

60