ماليات آنجا را وصول كردم و به جستجوى مستمندان برخاستم ليكن يك تن بينوا نيافتم و كسى را پيدا نكردم كه از من چيزى به پذيرد ، چرا ؟ چون عمر بن عبد العزيز ، بنا به نقل مالك بن انس و پيروان او همه مردم را بىنياز كرده بود ، از اين رو با آن اموال ، بردگانى خريده آزاد كردم و ولاء آنها را براى مسلمانان قرار دادم . [1] ) معناى ولاء ، چنانكه از آيه :
* ( ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ الله ، فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آباءَهُمْ فَإِخْوانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوالِيكُمْ ) * [2] ( آنان را « بردگان آزاد شده را » با نام پدرانشان بخوانيد ، اين انتساب حقيقى « در مقابل فرزند خوانده » در نزد خدا دادگرانه تر است ، اگر پدران آنها شناخته نشدند برادران دينى و موالى شما هستند . ) استفاده شده و منابع ديگر بيان كرده اين است كه بردگانى كه با سه شرط آزاد مىشدند ، ولاء آنها بر آزاد كنندگان بوده است ، اين سه شرط عبارتند از :
1 - آزاد كننده فقط به قصد قربت يعنى براى خدا بنده اى را آزاد كند . ( تبرّع ) 2 - در موقع آزاد كردن شخص ، آزاد كننده تعهدى در بارهء عدم قبول جبران حوادث مضرّه و رويدادهاى جنايى و غير ذلك براى آزاد شده انجام نداده باشد ، بدين معنى كه شرط نكند من ترا آزاد مىكنم و هيچ گونه ضمانتى را براى جبران حوادث خسارت بار و رويدادهاى جنايى تو متحمل نخواهم گشت .
3 - شخص آزاد شده وارث ديگرى نداشته باشد .
با تحقيق اين سه شرط ولاء براى آزاد كننده ثابت مىشود يعنى از آزاد شده ارث مىبرد . ملاحظه مىشود كه اين گونه آزاد كردن از سرگردانى برده‌هاى آزاد شده در

[1] سيره عمر بن عبد العزيز ، تأليف ابو محمد عبد اللَّه بن الحكم ، ص 59 ، متوفاى سال 214
[2] سورهء احزاب ، آيه 5

55