بسيار خوب . مىخواهيم كودك با شخصيّت باشد و شخصيّت او را متلاشى و غير معتدل نسازيم ، چه كنيم ؟ آيا بدون قبولاندن امر و نهى و قانون به كودك ، و بدون جلوگيرى از تمايلات ضدّ قانونى ، و بدون فهماندن قباحت بزه و جنايت مىتوان براى كودك شخصيّتى ساخت ؟
آيا اين حرف خنده آور نيست كه ما در صدد ساختن شخصيّت براى كودك بر آييم ، ولى در درون او عاملى را به عنوان وجدان و به قول بعضى از صاحب نظران « قطبنماى كشتى زندگى در اقيانوس هستى » ضرورى تشخيص ندهيم ؟
چنان كه گفتيم ، اين كلمات همان خوابهاى فيلسوف مآبانه اى است كه تا كنون واقعيّت تاريخ بشرى تعبير آن را پيدا نكرده است .
و به طور خلاصه كودكى كه مفهوم امر و نهى و قانون را نچشد ، او بايستگى و شايستگى و نبايستگى و نشايستگى را تشخيص نخواهد داد ، اگر هم از روى تقليد و عادت امور مزبوره را تشخيص بدهد ، به حال او فايده اى نخواهد داشت .
اگر كودكى بايستگى و نبايستگى را ضرورى نديد ، شخصيّتى براى او متصوّر نيست .
كودكى كه شخصيّت ندارد ، به تحريك انگيزه‌هاى زود گذر سود پرستى و خود بينى در طبيعت با صفات حيوانى خواهد غلطيد . در نتيجه هزينهء بسيار كلان از محصولات فكرى و ثروت انسانها در راه مخارج زندانها و مشتقّات آنها صرف خواهد شد ، و يا بيمارستانها و تيمارستانهاى روانى كه غالبا از متلاشى شدن شخصيّت و يا عدم انعقاد آن به وجود مىآيند ، ساير بيمارستانهاى جسمانى را تحت الشّعاع قرار خواهند داد . ( چنانكه امروزه به طور آشكار مشاهده مىشود ) و يا يك عده انسانها بدون داشتن هدف براى زندگى چند روزى خور و خواب و خشم و شهوت و شكست و پيروزى و خنده و گريه كه همهء آنها مبتنى بر خيال است ، مهمان اين مهمان سرا بوده و بدون نتيجه ، راهى زير خاك خواهند گشت ! ! !

292