قرار نگرفته است ، مگر براى اقليتهايى از بشريت و با اين حال ، بشريت به راه خود ادامه داده است .
پاسخ اين اعتراض به طور اجمال اين است كه بشر به راه خود ادامه داده است ، كاملا صحيح است ، ولى بايد پرسيد اين راه كه بشر حركت در آن را ادامه داده است از كجا تا به كجا كشيده شده است ؟ هيچ مكتب و متفكرى براى اين سؤال پاسخى صحيحتر از اين ندارد كه راه بشريت از انسانيت پر از عاطفه و احساس و انديشه و آزادى و تعقل و احساسهاى حيات بخش محبت و عشق و فعاليتهاى نورانى وجدان و گذشت و فداكارىهاى متنوع در پيشبرد ارگانهاى مادى و معنوى بشر . . شروع و استمرار داشته و در نتيجه بنا به تصريح همهء صاحب نظران انسان شناس به دندانه‌هاى ناآگاه ماشين رسيده است ، يعنى موجودى كه داراى آن همه عظمتها و سرمايه‌ها و امتيازات بود ، امروزه مبدل به دندانه‌هاى ماشين ناآگاه گشته است .
اين سقوط تكاملنما و اين ارتجاع پيشرفتنما ، هيچ علتى جز عدم مراعات همهء نيروها و استعدادها و ابعاد انسانى نمىتواند داشته باشد . و اگر ماشين زده اى بگويد : چه اشكال دارد كه بشر در مسير تاريخ جبرى خود به مرحلهء « دندانه‌هاى ناآگاه ماشين » برسد ؟ پاسخ اين سؤال هم در بيانيهء وانكوور - كانادا كه از كنفرانس بزرگترين دانشمندان جهان امروز منتشر شده است ، در مىيابيم ، و خلاصهء آن چنين است كه : « كرهء زمين بىثبات است ، زمين به موتور سوزانى تبديل شده است . . نابودى سريع محيط طبيعى زيست كه در ضمن موجد بليهء عظيم و جبران ناپذير نابودى كامل كرهء مسكون - يعنى سيستم حياتى طبيعى خواهد شد . . سلب مفهوم انسانيت كه حذف و ناديده گرفتن ساير ابعاد انسان است ، دقيقا در راستاى ديد علمىاى است كه نسبت به جهان و انسان وجود دارد ، از اين ديدگاه جهان به صورت ماشين و انسان تنها به صورت چرخ دنده‌هاى آن نگريسته مىشود . » نتيجه يا معلول ضرورى تبدل انسان به دندانه‌هاى ناآگاه ماشين ، اين است ، « مهلت كم است ، هر گونه تعلَّل و تأخيرى در برقرارى صلح اقتصادى - فرهنگى در جهان ما را ناگزير مىسازد كه بهاى سنگينترى براى بقاى بشر بپردازيم » ( فراموش نكنيم كه اصل موضوع كنفرانس بقاى بشر در قرن بيست و يكم است ، يعنى عده اى از دانشمندان جهانى ، كنفرانس وانكوور - كانادا را براى اين به راه انداخته‌اند كه

236