امير المؤمنين عليه السّلام را ثبت كنيم ، متذكر شديم ) .
26 - آن قدر پشت حيوان سوار نشود كه حيوان به مشقت بيفتد ، لذا بايد براى سوار شدن از همه آن حيوانات با عدالت بهره بردارى كند . ملاك اين ماده شامل بار نيز مىشود ، يعنى نبايد آن قدر بار سنگين بر پشت حيوان حمل كند كه حيوان به زحمت بيفتد و بايد بار را با ديگر حيوانات تعديل نمايد .
27 - اگر حيوانى خسته و درمانده باشد ، بايد براى آن حيوان آسايش بدهد .
28 - با حيوانى كه سم آن شكافته يا در حركت و راه رفتن خود را مىكشد ، ملايمت كند .
29 - در مسير راه حيوانات را به جايگاههاى آبگير ( چشمه سارها ) وارد كند .
30 - حيوانات را از زمينهاى گياه دار ( مراتع ) به طرف جاده‌هاى معمولى كه خشك مىباشند ، نكشاند .
31 - در هر چند ساعت مناسب آنها را براى استراحت رها كند .
32 - حيوانات را در جايگاههايى كه آب در آنها جمع مىشود و هم چنين در جايگاههاى گياه دار ، رها كند .
نكته فوق العاده با اهميّتى كه در ذيل دستورات امير المؤمنين عليه السّلام در بارهء حيوان آمده است ، اين است كه مىفرمايد :
فَإِنَّ ذلِكَ أَعظَمُ لأَجرِكَ وَأَقرَبُ لِرُشدِكَ إِن شاءَ الله ( عمل به اين دستورات پاداش تو را با عظمتتر مىنمايد و عامل نزديك شدن تو به رشد و كمال است . ) از اين نكته به خوبى ثابت مىشود كه احترام ذات حيوان بدان جهت است كه داراى حيات است نه بدان جهت كه يك ماده اقتصادى مفيد است ، بلكه دليل و عامل رشد و كمال انسانى است ، با نظر به اين مواد و دستورات است كه مىتوان ارزش و احترام ذات انسان را كه از نظر عظمت قابل مقايسه با ديگر جانداران نيست درك كرد . و ضمنا اين حقيقت هم اثبات مىشود كه هر فرد و جامعه اى كه به ذات حيات انسانى ارزش و احترامى قائل نشود ، آن فرد و جامعه هر ادعايى كه در بارهء رشد و كمال داشته باشد ، جز دروغ و خود فريبى و به مسخره گرفتن ديگران چيز ديگرى در بر ندارد .

120