صحيح نيست دوم آنكه عاقل باشد چه قضاى ديوانه صحيح نيست سيم آنكه مرد باشد چه قضاى زن صحيح نيست و بعضى از مجتهدين گفته اند كه قضاى زن در مواضعى كه گواهى مسموع باشد صحيح است چهارم آنكه مؤمن باشد چه قضاى غير مؤمن صحيح نيست پنجم آنكه عادل باشد [1] يعنى گناه كبيره نكند و گناه صغيره از او بسيار سر نزند چه قضاى فاسق صحيح نيست ششم آنكه حلال زاده باشد چه قضاى ولد الزنا صحيح نيست هفتم آنكه قدرت بر چيزى نوشتن داشته باشد به مذهب بعضى از مجتهدين هشتم آنكه آزاد باشد بر قول بعضى از مجتهدين نهم آنكه كور نباشد به مذهب بعضى از مجتهدين اما اگر كر باشد صحيح است دهم آنكه فراموشى او زياده از ياد بود او نباشد چه اگر فراموشى او غالب باشد قضاى او صحيح نيست يازدهم آنكه كسى باشد كه گواهى او بر مدعى عليه مسموع باشد پس اگر چنين نباشد چون قضاى فرزند بر پدر و بنده بر آقا و عدو بر عدو صحيح نيست دوازدهم آنكه در احكام شرعيه و اصول آن اجتهاد كرده باشد و اجتهاد به دانستن هفت علم حاصل مىشود اول علم كلام به دليل تفصيلى چه دليل اجمالى كافى نيست [2] و آن علمى است كه بحث كرده مىشود در آن از شناختن خداى تعالى و صفات ثبوتيه و سلبيه و عدل و حكمت او و نبوت پيغمبر و امامت امير المؤمنين و ائمه طاهرين عليهم السلام ومعاد و اما معرفت آنچه در كتب حكمت مذكور مىشود از جواهر و اعراض ودفع شبهاتى كه كرده اند و كنند واجب كفائى است دوم علم اصول فقه و آن علمى است كه بحث مىشود در آن از دلايل احكام شرعى از امر و نهى و عموم و خصوص و اطلاق و تقييد و اجمال و بيان و غير اينها سيم علم نحو ضرورى و آن علمى است كه بحث مىشود در آن از احوال آخر كلمه و كلام از حيثيت اعراب و بنا اما استيفاى مسايل نحو لازم نيست چهارم علم صرف ضرورى و آن علمى است كه بحث مىشود در آن از احوال بناى كلمه پنجم علم بلغت عرب آن مقدار كه قرآن و احاديث حضرت رسالت پناه و ائمه معصومين عليهم السلام را تواند فهميدن ششم علم منطق و آن علمى است كه فهم را از خطاى در فكر نگاه مىدارد و از علم منطق دانستن شرايط حد و برهان و معرفت اشكال اقترانيه و استثنائيه كافيست هفتم دانستن چهار اصل اول آيات قرآنيه دوم احاديث نبويه صلى الله عليه وآله و ائمه عليهم السلام كه از آنها احكام شرعيه مستنبط مىشود و در دانستن آنها

[1] يعنى عدالت آنست كه در بيان شهادت خواهند فرمود صدر دام ظله العالى
[2] دليل اجمالى كافى است على الاقوى صدر الدين دام ظله العالى

350