مبتنى است ، چه بالضروره معلوم است كه با آن مقام والاى عصمت و علوم لدنّيّه و انخلاع از شهوات بهيميّه و اجتماع ساير صفات لازمهء آن مقام اعلى كه - احاطهء تفصيليه به آنها خارج از اندازهء عقول و ادراكات نوع است - مرحلهء اصابهء واقع و عدم وقوع در منافيات و صلاح ، حتى از روى خطا و اشتباه و هم چنين درجهء محدوديّت و محاسبه و مراقبهء الهيّه - عزّ اسمه - و مسئوليت و ايثار والى تمام امّت را بر خود ( إلى غير ذلك من الوظايف ) ، به جائى منتهى است ، كه لا يصل إلى إدراك حقيقته أحد و لا ينال كنه عقل البشر .
[ نظارت بيرونى ، جايگزين قوّهء عاصمهء عصمت ] و با دسترسى نبودن به آن دامان مبارك اگر چه به ندرت تواند شد كه شخص سلطان هم خودش مانند انو شيروان [1] مستجمع كمالات و هم از امثال بوذر جمهر قوّهء علميّه و هيئت مسدّده و رادعه نظَّارى انتخاب نموده ، بر خود گمارد و اساس مراقبه و محاسبه و مسئوليت را بر پاى دارد ، لكن گذشته از آنكه باز هم به مشاركت و مساوات ملَّت با سلطان و سدّ ابواب استيثارات در ماليّه و غيرها و همچنين به آزادى ملَّت در اعتراضات و غيرها غير وافى و

[1] . انو شيروان فرزند قباد ساسانى ، از شاهان سلسلهء ساسانى است ، مدّت پادشاهى او را 48 سال نوشته‌اند . از اقدامات او در كشور دارى : تقسيم كشور به چهار بخش و سپردن هر بخش به متعهّدان خود ، اصلاح آيين ماليات ، آبادانى و شهر سازى ، بناى معروف طاق يا ايوان كسرى است . او را دوستدار ادب و حكمت و دانش شمرده‌اند و از اقدامات او در اين زمينه انتقال كليله و دمنه از هندوستان به ايران و ترجمه آن به زبان پهلوى ساسانى ، انتقال آثار فكرى يونانى و رونق بخشيدن به مركز علمى جندى شاپور است . نبردهاى پيروزمندانهء او با روميان از موارد مورد اتّفاق مورّخان است . او مشهور به عدالت پيشگى با مردم است . هر چند داستانهايى از ظلم و بيداد او نيز در تاريخ مضبوط است . در جمع مشاوران او مردى كاردان و حكيم بنام بوذرجمهر كه معرّب بزرگمهر است ، شهرت دارد . ( ر . ك : مرزبان راد ، على ، خسرو و انوشيروان در ادب فارسى ، انتشارات دانشگاه ملَّى ايران ، 1356 ) .

46