نائينى به درجه‌اى از مقام و منزلت علمى دست يافت كه شخصيتهاى بزرگى از او تجليل نموده‌اند . سيد محسن امين از او به « عالم جليل ، فقيه ، اصولى ، حكيم ، عارف ، اديب ، عابد و مدرّس » ياد كرده [1] ؛ مدرس تبريزى نيز از او به « فحول علما و فقهاى اماميهء عصر حاضر كه به كثرت تحقيق و زيادت تدقيق شهرت دارد » ، نام برده است . [2] مقام فقاهت او در حوزهء نجف مورد توجه خواص قرار داشت و همين امر سبب شد كه پس از وفات ميرزا محمد تقى شيرازى و شيخ الشريعهء اصفهانى ، مرجعيت شيعه بر عهدهء او و عالم مشهور معاصرش سيد ابو الحسن اصفهانى نهاده شود .
شخصيت معنوى ميرزاى نائينى علاوه بر موقعيت علمى ، از مقام و منزلت معنوى نيز برخوردار بود . شيخ آقا بزرگ طهرانى او را « ورع ، پرهيزكار ، صالح و بى اعتنا به زخارف دنيا و بى توجه به رياست و مقام » معرفى كرده ، به طورى كه هرگاه به نماز مىايستاد ، بدنش از خوف پروردگار مىلرزيد و اشك ديدگانش بر محاسنش جارى مىشد . [3] تقريبا همه شاگردانش كه دربارهء او سخن گفته‌اند ، او را به تقوا و وارستگى ، صفاى باطن ، عارى از هوا و خودبينى ، خوشرويى و مهربانى ، تواضع و فروتنى ستوده‌اند . [4] انس با معنويات ، تهجّد و دعا و تضرّع در پيشگاه پروردگار در زندگى نائينى از دوران نوجوانى و جوانى آغاز شد ، خوشه چين خرمن اساتيدى چون : شيخ محمد باقر اصفهانى بود كه در قنوت

[1] . اعيان الشيعه ، ج 6 ، ص 54
[2] . محمد على مدرس تبريزى ، ريحانة الادب ، ج 4 ، ص 162 .
[3] . نقباء البشر ، ج 2 ، ص 593 .
[4] . ر . ك : مجلهء حوزه ، ش 76 - 77 ، ص 26 - 87 ؛ شيخ جعفر الشيخ باقر آل محبوبه ، ماضى النجف و حاضرها ، ج 3 ، ص 364 .

14