مىتواند كمال و پيشرفت را به دنبال داشته باشد . اسلام به عنوان يك آيين جاودان پيروان خويش را بدين شيوه فرا خوانده و لازم دانسته است كه آنان بر اساس دلايل صحيح و معتبرى كه درك مىكنند عمل نمايند و سخن استادى را به عنوان سخن استاد ، بىچون و چرا نپذيرند ، مگر زمانى كه سخن داراى مستند شرعى و دلايل قطعى و يا ظنى معتبر باشد .
در هر حال ، دوران حكومت عباسيان را مىتوان دوران درخشش فقه اجتهادى جامعه اهل سنت دانست كه در نتيجهء آن ، آثار ذيل پديدار گشت :
< فهرس الموضوعات > 1 - پيدايش مكاتب گوناگون در دوران عباسيان < / فهرس الموضوعات > 1 - پيدايش مكاتب گوناگون در دوران عباسيان در اين دوران حدود دهها مكتب ظاهر گرديد كه با گذشت زمان برخى از آن مكاتب از ميان رفت و برخى ديگر مانند حنفى ، مالكى ، شافعى ، و حنبلى ، تداوم يافت و تا كنون ادامه دارد . ( شرح چگونگى آن را در كتاب ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب بيان نموده‌ايم بدين جهت نيازى به بيان آنها در اينجا نيست ) .
< فهرس الموضوعات > 2 - تصانيف گوناگون پيرامون علم فقه < / فهرس الموضوعات > 2 - تصانيف گوناگون پيرامون علم فقه در زمان حكومت عباسيان و بعد از آنان تصانيف گوناگونى پيرامون فقه به رشته تحرير در آمد كه آن را از نظر كمى و كيفى گسترش بخشيد و سبب شد كه از تكامل محسوسى برخوردار شود . بجاست كه نام برخى از عالمان حنفى ، مالكى ، شافعى و حنبلى را كه در علم فقه شهرت خاصى دارند يادآور شويم :
< فهرس الموضوعات > فقهاى مشهور در مذهب حنفى < / فهرس الموضوعات > فقهاى مشهور در مذهب حنفى فقهاى مشهور در اين مذهب عبارتند از :
علامه محمد بن حسن شيبانى ( م 189 ) ، نويسنده كتاب « الجامع الصغير ، » الجامع الكبير ، الامالى و الحجة على اهل المدينة « .
علامه شمس الائمة محمد بن احمد معروف به سرخسى ( م حدود 483 ) مؤلف كتاب « المبسوط فى شرح الكافي [1] اين كتاب داراى سى جزء است .

[1] - ابو الفضل مروزى ( م 344 ) شش كتاب محمد بن حسن شيبانى را ( مبسوط جامع كبير ، جامع صغير ، سير الكبير ، سير الصغير و زيادات ) جمع آورى كرد و بر آن نام كافى نهاد سپس سرخسى اين كتاب را در سى جزء شرح كرد و بر آن نام مبسوط نهاد و نويسندگان مجله احكام عدليه بيشتر مسائل مدونه را از كتابهاى ياد شده گرفته‌اند .

64