آن چه كه در روند تغييرها مهم است ، مستدل بودن ، منطقى بودن و برهانى بودن آن است و اگر اين ملاك لحاظ شود و پذيرفته گردد - كه چاره اى جز پذيرش آن نيست - ديگر هر نگرانى و دل واپسى بىجا و بىفايده است . زيرا اگر فرعى و چه بسا اصلى ، از مباحث اصولى يا قاعده اى از قواعد فقهى بر اساس منطق و برهان و حجت و دليل نفى يا اثبات شود ، مجالى براى رد و ايراد باقى نمىماند * ( « فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ » ) * ! امروزه شيوه تغيير و تحول تكاملى ، در تمام مراكز علمى و تحقيقى جهان معمول و متداول است ولى متاسفانه در مراكز درسى و پژوهشى ما به كار گرفته نشده است ، و همين سبب تعجب انديشمندان جهان گرديده كه چگونه امكان دارد تحولات و دگرگونيها در شيوه آموزشى و مسائل مربوط به آنها هيچ تغييرى ايجاد نكند ؟ ! و اين بدين معنا است كه قائل شويم تغيير شرايط زمان از نظر كمى و كيفى و پيشرفت شيوه‌هاى پژوهشى هيچ گونه تأثيرى در آنها ندارد ، با اين كه چنين گفتارى نادرست و بر خلاف ضرورت است .
پس اين چه تعصب و نگرانى است كه برخى از سنتگرايان در حفظ متون سنتى چند صد ساله ، به عنوان متون درسى حوزه‌هاى علميه ابراز مىدارند ! ؟
در روزگارى كه مسائل مهم مورد نياز و مباحث پيچيده علمى رسما در حيطه مباحث حوزوى وارد نشده است ، چه ضرورتى دارد كه عبارتهاى نامأنوس و غير فنى كه حتى گاه فكر اساتيد را ساعتها به خود مشغول مىدارد و تنها پيدا كردن مرجع ضميرى ، گاه صفحاتى از شروح را به خود اختصاص داده ، حفظ شود و ذهن و فكر و نيروى سازنده يك نسل فرهنگى را بسوزاند ! جاى بسى تأسف است كه چرا در طول چند قرن ، كمتر كسى در حوزه‌ها به فكر تنظيم متون كلاسيك و منطبق با موازين پيشرفته آموزشى افتاده است و اسفبارتر اين كه گروهى كه داراى افكار زمان نوح مىباشند با غرورى خاص اظهار مىدارند كه ما در حوزه‌هاى درسى خود متونى داريم كه صدها سال قبل ، تأليف و تصنيف شده است و هنوز كسى نتوانسته مانند آن كتابها را بياورد ! اين گونه سخن گر چه ممكن است بزرگى و عظمت نويسندگان آن كتابها را برساند ولى قبل و بعد از آن ناتوانى و كاهلى و عدم كارآيى و خلاقيت چند نسل را اثبات مىكند ، آيا مىتوانيم به اين گفته دل خوش باشيم و دست روى دست بگذاريم و تغيير شرايط زمان و

460