به ديگران برخوردارند ، و ابن ابى عقيل اولين كسى است كه اجتهاد را به صورت علمى مطرح كرده است . اين مسأله را در كتاب ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب شرح داده‌ايم ليكن در اينجا بايد گفته شود كه ابن ابى عقيل داراى سابقه اى بيش از ابن جنيد است ، چون صدوق و مفيد او را درك نكرده و از او روايت نكرده‌اند ، ولى شيخ مفيد از ابن جنيد روايت كرده است .
با اين كه اين شيخ بزرگوار را در همهء رشته‌هاى اسلامى تأليفات و تصنيفات بسيارى است ، اما شهرت و آوازه بيشتر او در فقه و طرح مسائل فرعى آن است . او وقتى كتاب « المتمسّك بحبل آل الرسول » را در زمينهء فقه به رشته تحرير در آورد پيشاهنگ همهء كسانى شمرده شد كه در اين رشته قلم زده‌اند . « نجاشى » اين كتاب او را در شمار كتب مشهور و معروف طايفه شيعه نام برده است .
ابن ابى عقيل اولين كسى است كه در مسأله آب قليل قائل به عدم انفعال آن شده است ، و در اين بحث ، جمعى از فقهاى معاصر ، نظير مير معز الدين محمد صدر اصفهانى ، و مرحوم محدث كاشانى از او پيروى كرده‌اند ، و شارح كتاب « دروس » بدين نظريه اظهار تمايل كرده است ، چنانچه مؤلف « رياض » رساله اى در تأييد اين رأى نگاشته است .
3 . ابن جنيد ، ابو على محمد بن احمد كاتب اسكافى ( م 381 ه ) معاصر على بن حسين ابن بابويه و مرحوم كلينى و حسين بن روح سومين نايب خاص امام عصر « عجل الله فرجه » - بنا بر قول بحر العلوم - ابن جنيد نيز مانند ابن ابى عقيل ، همهء تلاش و كوشش خود را مصروف كرد تا مسائل فقه را بر اساس قواعد و اجتهاد تهذيب كند ، و پس از ابن ابى عقيل نخستين فردى بود كه فقه و اجتهاد را به صورت علمى مورد تدوين قرار داد . ( در اين مورد چنانچه گفته شد در بحث ادوار اجتهاد سخن خواهيم گفت ) .
وى كتب زيادى در مسائل فقهى و احكام دينى نگاشته است ، و در كتابهاى خود تا آنجا كه توانسته احكام را تهذيب نموده و مسائل فقه را دسته بندى كرده و ابواب گوناگونى را گشوده است . او يك بررسى كامل انجام داده و همهء مسائل يكسان را در يك باب جمع كرده است . فروعى را كه فقها متعرض آن شده‌اند آورده و اگر مسألهء ظاهر و روشنى بوده تنها به ذكر فتوا بسنده كرده است ، ولى اگر با مسأله اى پيچيده و مشكل رو به رو گشته ، به علت و مدرك آن اشاره نموده است ، و در صورتى كه فقها در پيرامون آن اقوال و نظراتى داشته‌اند همه را نقل كرده و استدلالهاى آنها را آورده است ، و در ميان آنها

43