امام صادق ( ع ) فرمود : « اذا أراد الله بعبد خيرا فقّهه فى الدّين » [1] ، يعنى آنگاه كه خداوند خير بنده اى را بخواهد ، او را در مسائل دينى آگاهى مىبخشد .
مشاهده مىشود كه اين دو واژه در متون آغازين اسلام به كار رفته است .
< فهرس الموضوعات > فقه اسلامى از قوانين رومى تأثير نيافته < / فهرس الموضوعات > فقه اسلامى از قوانين رومى تأثير نيافته پيش از اين كه مدعى را ثابت كنم بجاست كه آراء و نظرات عالمان را بيان كنم : در اين رابطه صاحب نظران داراى نظرات و آراى گوناگون مىباشند .
برخى از صاحب نظران غربى و خاور شناسان از قبيل « گلدزيهر » در كتاب گفت و گوهايى از اسلام و « فون كريمر » در كتاب تاريخ فرهنگ شرقى در عهد خلفا و « آيموس » در كتاب قانون مدنى روم و « اميليوبوسى » در كتاب بحثهايى در ارتباط بيزانس و اسلام و جز اينها بر اين بينش و عقيده‌اند كه قانون رومى در فقه اسلام تاثير داشته است . گروهى ديگر از صاحبان رأى مانند استاد فائز خورى در كتاب الحقوق الرومانية و عارف نكدى در رسالة القضاء فى الاسلام و شيخ محمد سليمان در رساله بأىّ شرع نحكم بر اين اعتقادند كه فقه اسلامى از قانون رومى تاثير نيافته و دسته سومى مانند سيد محمد حافظ صبرى در كتاب المقارنان و المقابلات و سيد احمد امين در دو كتاب فجر الاسلام و ضحى الاسلام و سيد عطيه مصطفى در كتاب القضاء فى الاسلام به وجه عام و دكتر شفيق شحاته در كتاب النظرية العامة للالتزام فى الشرع الاسلامى نظريه ميانه و معتدلى را در پيش گرفته‌اند .
دسته اول گمان مىبرند كه در صدر اسلام هنگامى كه مسلمانها درگير فتوحات بودند ، فقه اسلامى از قوانين فقهى روم تاثير پذيرفته است . بدين معنا آنانى كه در زمان صحابه از رسول خدا روايت و يا حكمى را نقل كردند و نيز در عصر تابعين كسانى كه از صحابه حكمى و يا حديثى را نقل نموده‌اند ، پاره اى از احكام استنباط شده را از مبانى رومى اتخاذ كرده‌اند ؛ ولى اين پندارى بىاساس است .
اين دسته براى ادعاى خود دو دليل آورده‌اند .
< فهرس الموضوعات > دليل نخست < / فهرس الموضوعات > دليل نخست يكى از مستشرقين مىگويد :
وقتى سرزمين شام به دست مسلمين فتح شد ، در قيصره ، واقع در سواحل فلسطين ، و بيروت هنوز مدارس فقه رومى بر پا بود و محاكم قضائى اين بلاد بر اساس آن احكام

[1] كافى ، ج 1 ، ص 32 ، حديث 3 .

4