چند مثال به عنوان نمونه ذكر مىشود تا خوانندگان گرامى به تفاوت عميق ميان روزگار گذشته و امروز از ديدگاه لغت و واژه و حياة و زيست و مظاهر آن بيشتر آگاه گردند .
الف - در زمان گذشته طبيعى بود كه احكام تظليل ( سايه بر سر در حال سير قرار دادن ) كه يكى از محرمات بر محرم است در زمينه سير در سايه محمل شتر و يا كجاوه مطرح شود ولى در اين عصر و زمان كه اين زمينه از بين رفته بايد با زمينه جديد كه با آن مناسبت دارد طرح گردد .
ب - در زمان پيشين ، دويست حله يمنى ( حله دو پارچه يمنى ) به عنوان ديه ، در زمينه كشتن مرد آزاد ، براى قاتل ، طبيعى بود كه مطرح گردد ولى در اين زمان كه اين زمينه مطرح نيست بايد بنحو ديگرى بيان شود .
ج - احكام اجاره در زمينهء اسب ، قاطر ، الاغ و غيره . . در گذشته طبيعى بود و لازم است در حال حاضر ، احكام مذكور در صورت متناسب با زمينه زمان عرضه شود .
د - در گذشته براى تعيين نصاب و ديگر امور شرعى كه احتياج به توزين داشتند واژه هايى تحت عنوان : ارطال ، اوقيه ، وزنه ، حقه ، من شاهى ، من تبريزى ، و مثقال صيرفى امداد به كار مىرفت ، اكنون فهم موازين و مقاييس ياد شده براى مقلدين نامفهوم و ابهام انگيز و غير قابل استفاده است و بايد با واحدهاى مصطلح روز توجيه و بيان شود .
ه - براى تعيين مقادير و اندازه‌ها در موضوعات شرعى ، واژه هايى به كار مىرفته كه اكنون نامأنوس و براى فهم عموم دشوار ياب است مانند : اميال ، بريد ، مرحله ( براى تعيين مسافت ) ، اشبار ( براى تعيين آب كر ) ، درهم بغلى ( براى اندازه خون معفو در نماز ) ، درهم و دينار ( براى نصاب زكاة ) و غيره . . كه تعويض آنها را براى درك مسائل به مصاديق امروز ضرورت دارد ، نه تنها در رساله‌هاى عمليه ، بلكه در ديگر زمينه هايى كه براى مردم مطرح مىشود ، بايد با زمان متناسب باشد ، چندى قبل گويندهء محترمى از راديو احكام اجاره را بررسى و بيان مىكرد كه مثال بر محور حيوان دور مىزد بديهى است هر گاه احكام با مصاديق امروز انطباق يابد براى عموم مردم مفيدتر مىباشد زيرا بيان آنها در زمينه‌هاى جديد و با واژه‌هاى روز براى آنان بسى گوياتر و رساتر خواهد بود .
احكام شرعى ، در عين ثبات و تغيير ناپذيرى ، گاهى از حيث تطبيق و تفريع و به پيروى از اختلافات ، زمينه‌ها هر عصر گوناگون مىشود كه نويسندگان رساله بايد در نظر داشته باشند ، مثلا شرط ضمنى ، نافذ و عمل بدان واجب است تحقق آن در عقود ، بستگى به

292