ب : جلوه كردن احكام فقهى به صورت سنتهاى راكد و بىروح و بىملاك و چه بسا خرافات .
بديهى است كه چنين برداشت غلطى از احكام اسلامى ، ناشى از انسداد باب اجتهاد ، و تطبيق دادن مسائل و مشكلات و موضوعات صدها سال قبل بر مسائل و نيازهاى زمان حاضر است .
مظاهر زندگى چونان قامت نوجوانى در حال رشد و كمال است و قوانين و احكام همانند لباس آراسته اى است كه بايد در هر زمان به تناسب قامت و اعضا و نيازهاى جامعه بشرى طراحى و ارائه گردد . چنانچه كار طراحى و تطبيق و موضوع شناسى و حكم شناسى و خلاصه اجتهاد تعطيل گردد و لباس قانون و حكمى كه براى نوجوانى پانزده ساله فراهم آمده بر تن جوانى بيست و پنج ساله پوشانده شود ، بديهى است كه لباسى ناهموار و مضحك و بى تناسب خواهد بود .
گر چه اصول و پايه‌هاى اصلى شريعت ، ثابت و غير قابل تغيير است - همانند لباسى كه در هر حال تنه و آستين و . . شكل اصلى آن براى همه آدميان يكسان است - ولى از سوى ديگر اين انسانها هستند كه رشد مىكنند ، برداشتها و انديشه هاست كه تكامل مىيابد و دانشها و آگاهيهاست كه معماهاى گذشته را حل مىكند و راه‌هاى نوينى را براى شناخت و فهم حقايق در پيش پاى بشر مىنهد و از حرير قوانين الهى و اصول شريعت جامه اى شايسته و بايسته بر قامت رشد يافتهء جامعهء انسانى مىپوشاند . و به راستى اگر اجتهاد به شكل صحيح و منطقى و اسلامى آن ، در همه ابعاد به كار گرفته شود ، نه تنها مشكل و ابهامى را بر جاى نخواهد گذاشت ، بلكه صحيحترين و جذابترين و قابل قبولترين احكام و قوانين را به جامعهء انسانى عرضه خواهد كرد .
ج : به انزوا كشيده شدن انديشه اسلامى در مراكز علمى جهان به جهت ارائه فتاواى ناصحيح و خلاف موازين عقل و شرع و معرفى نمودن آنها به عنوان مسائل و انديشه‌ها و قوانين اسلامى . و بدين خاطر است كه مىبينيم در اواخر دولت عثمانى ، قوانين اسلامى و فقه اسلام از صحنهء آموزش و تعليم و تعلم خارج مىشود و قوانين غربى جايگزين آن مىگردد .
د - شيوع پيروى از دستورات و نظريات كسانى كه فقيه نبوده و واجد شرايط پيشوايى و مقام افتاء نگرديده‌اند ، و دقيقا به همين دليل است كه برخى از قائلان به انسداد باب

106