مىشود كه ناظر به معنايى بس گسترده تر و غنىتر است . و اين عدول از كليتى فراگير و واقعنگر به امرى جزيى است . كه احيانا سبب غفلت از ساير ابعاد و اجزاء شده و فقاهت ، اجتهاد و اسلام شناسى مدعيان آن را به شدت آسيبپذير و فاقد اعتدال و اتقان ساخته است !
معناى فقه در اصطلاح اهل شريعت چنانكه گذشت ، در منابع و مآخذ اصلى شريعت ، براى واژه فقه وضع خاص و معنايى غير از معناى لغوى آن در نظر گرفته نشده است . و فقه در دين يك اصطلاح شرعى نيست ، بلكه در معناى لغوى آن به كار رفته است .
ولى با گذشت زمان ، اين واژه در ميان پيروان شريعت و يا بخشى از آنان ، معنا و محدودهء خاصى پيدا كرده تا آنجا كه به صورت يك اصطلاح جديد در آمده است .
اين اصطلاح نوين عبارت است ، از اطلاق فقه تنها بر بخشى از معارف دينى كه در برگيرنده احكام عبادى است ، از قبيل صوم و صلاة و حج و خمس و زكات و . . و نيز امورى مانند مكاسب و نكاح و طلاق و خلاصه آن چه امروز در رساله‌هاى عمليه و كتب فقهى مورد توجه قرار گرفته است ! و فقاهت در اين اصطلاح عبارت است از اين كه مجتهد ، ابزار استنباط را در منابع خاصى و پايه‌هاى شناخت همين مسائل به كار گيرد . چه اين كه عنوان فقيه تنها بر كسانى اطلاق مىشود كه محدوده و قلمرو اجتهاد و فقاهت و ادراكشان به همين امور خاص منتهى گردد .
بديهى است كه جعل اصطلاح جرمى محسوب نمىشود و عصيانى ندارد ، ولى هر گاه به معلوليت و نارسايى و تك بعدى شدن يك مجموعه كامل و داراى ابعاد كشيده شود ، مشكل آفرين خواهد بود ! و امروز احساس مىشود كه اين اصطلاح خاص با محتوا و مفهومى كه به خود گرفته ، كليت و همه سو نگرى و جامعيت فرهنگ اسلامى را خدشه دار ساخته و پرداختن به يك جزء و غفلت از ساير اجزاء ، قامت رشيد و كامل فرهنگ اسلام را به شكل ، مولودى معلول و ناقص الخلقه كه سرى بس گران و تنى بس نحيف دارد در آورده است .
اين ناهمگونى و نقصان ، نه از نهاد و طبيعت اسلام ، بلكه از ناخودآگاهى و ساده انگارى و

472