ابن رشد قرطبى در بداية المجتهد از برخى از فقيهان نقل كرده كه ، گوشها از صورت شمرده مىشود و بايد با آن شسته شود . و از برخى ديگر نقل كرده كه بايد باطن آنها با سر مسح گردد و ظاهر آنها با صورت شسته شود ، زيرا در مورد گوشها ترديد است كه جزئى از صورت باشد يا جزئى از سر ؟ به هر حال اين مسأله موضعى براى اجتهاد است و حكم در آن ظنى است .
و - نوع طهارت پاها اصل اين كه « ارجل » از اعضاء وضو است جايى براى اجتهاد نيست . زيرا دليل آن ، آيهء مباركهء * ( « وَامْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ » ) * مىباشد كه قطعى است . از اين رو فقهاى مذاهب اسلامى در آن اختلاف نكرده‌اند ولى در نوع طهارت آن كه مسح است يا غسل اختلاف نموده‌اند و منشا آن قطعى نبودن دليل است . از اين رو تعيين نوع طهارت نياز به اجتهاد از راه دليل دارد . و اين منشا اختلاف فتاواى فقهاى مذاهب اسلامى شده است .
فقهاى جعفرى گفته‌اند : شستن « ارجل » در وضو كفايت نمىكند ، بلكه بايد آنها را مسح نمود ، زيرا عنوان مامور به در آيه شريفه مسح است نه غسل . گروهى از صحابه و تابعين مانند ابن عباس و عكرمه و انس و شعبى و ابى العالية ، اين نظر را برگزيده‌اند .
حنفيان ، مالكيان ، شافعيان و حنبليان فتوا بر وجوب شستن پاها داده‌اند ، ولى گروهى از فقهاى بزرگ ديگر جامعهء اهل سنت ، مانند : داود بن على اصفهانى ، علامه محمد بن جرير طبرى ، جبائى و . . گفته‌اند : « مكلف مخير است مسح يا شستن پاها را برگزيند . » و بعضى از آنان مانند حسن بصرى مىگويد : « اگر آب براى او ضرر دارد مخير است بين مسح و شستن پا و گر نه بايد آن را بشويد . » در اين مسأله مىگويند اختلاف در كلمه « ارجلكم » مىباشد كه به دو گونه قرائت شده است ، يكى نصب - همان گونه كه از نافع ، ابن عامر ، كسائى و عاصم در روايت حفص نقل شده است . و ديگرى جر - همان گونه كه از ابن كثير ، ابى عمرو و حمزه در روايت ابو بكر بيان شده است . بنا بر فرض اول چنانچه « ارجلكم » بر « وجوهكم » عطف شود كلام ظهور در غسل دارد ، هم چنين است اگر بر محل جار و مجرور « برؤسكم » كه محلا منصوب است عطف گردد ، در اين صورت به عنوان مفعول به « امسحوا . . » از قبيل « مررت بزيد و عمرا »

206