بنا بر اين جوهر ، قائم به ذات و اقنومها صفت باشند مىتوان گفت كه جوهر قائم به ذات همان خدا و اقنومهاى سه گانه كه وجود و علم و حياتند مظاهر ذات خدايند .
و اما گفتارشان در مورد « مسيح ابن الله » سخنى است نظير گفتار يهود در مورد عزير و به هر حال اگر منظورشان از فرزند مسيح براى خدا يك عنوان تشريفاتى باشد و او را متصف به صفات بارى ندانند و مورد پرستش و عبادت قرار ندهند مشرك نخواهند بود و چنانچه متصف بدانند و پرستش هم بكنند ، اگر چه در حقيقت مشرك نخواهند بود ولى باز هم آيه * ( « إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ » ) * برايشان انطباق نمىيابد ، به دليل اين كه در لسان قرآن عنوان اهل كتاب ( يهود و نصارى ) در قبال عنوان مشرك قرار دارد .
در اصطلاح قرآنى ، مشرك بر پرستشگران اصنام و اوثان اطلاق شده نه بر هر كسى كه به شكلى و لحاظى غير خدا را در كنار خدا قرار دهد .
شرك در مقام ذات مستلزم كفر است كما اين كه خداوند مىفرمايد : * ( « لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ الله هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقالَ الْمَسِيحُ يا بَنِي إِسْرائِيلَ اعْبُدُوا الله رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّه مَنْ يُشْرِكْ بِالله فَقَدْ حَرَّمَ الله عَلَيْه الْجَنَّةَ وَمَأْواه النَّارُ وَما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ . . » ) * ( مائده / 72 ) .
بنا بر اين نسبت شرك به نصارى در برخى آيات ، به نوعى از اعتبار است و مشرك اصطلاحى مورد نظر نمىباشد .
تمايز مجوس از مشركان در مورد مجوس - زردشتيان - دو نظريه وجود دارد . برخى ايشان را آتش پرست مىدانند و مىگويند كه در مقام عبادت ، آتش را پرستش مىكنند و چون قائل به خداى خير و خداى شرند ، هم در مقام عبوديت مشركند و هم در مقام ذات .
گروهى ديگر بر اين عقيده‌اند كه عبارت مجوسيان در برابر آتش به معناى پرستش آتش نيست ، بلكه آتش در نظر آنان حقيقتى مقدس و مظهر قدرت الهى است ، همان گونه كه همه امتها در فرهنگ اعتقادى خويش مقدساتى را قائلند . بنا بر اين آفريده گار واحد را پرستش مىكنند و در مقام عبوديت مشرك نيستند .
اما در مقام ذات نيز ممكن است مشرك شمرده نشود ، زيرا منظور ايشان از خداى خير و خداى شر ، وجود دو آفريده گار نباشد . بلكه منظورشان وجود دو نيروى خير و شر ، نيروى

191