و اعصار نسبت به همهء مردم در يك زمان نبوده و يكسان نيست [1] همچنين در تاريخ ادوار فقه ضرورى نيست كه دورهء تفقه و تفريع از حيث زمان بر دور صدور و تشريع مترتب و بطور حتم از آن متأخر باشد بلكه ممكن است در يك زمان نسبت به احكامى كه صدور يافته دور تفقه باشد و نسبت به احكامى كه در طريق صدور و شرف نزول است دور پيدايش و تحقق .
در اينجا ، براى روشن شدن اين موضوع ، چند نمونه ياد مىگردد :
1 - هنگامى كه پيغمبر ( ص ) از مكه به مدينه هجرت نكرده و نماز را ( به عقيدهء اكثر ارباب سير ) بسوى بيت المقدس مىگزارده و هنوز حكم تعيين قبله صدور نيافته بوده است شخصى كه بر لزوم توجه به بيت المقدس به « فعل پيغمبر » استناد و استدلال كرده ، تفقه و استنباط به عمل آورده است . [2]

[1] به اين معنى كه اگر هم اكنون نسبت به ملت و قومى عصر چهارم باشد ممكن است نسبت به قومى ديگر عصر نخست ( حجرى ) باشد و خلاصه آن كه تمام اقوام و ملل يك مرتبه از توحش خارج نشده و با هم به مراحل تمدن وارد نگشته‌اند بلكه در همان هنگام كه عده‌اى از بشر در نهايت درجه از تكامل مدنيت و رقا هستند چه بسا گروهى ديگر در ، پايينترين درجات توحش و انحطاط زندگى كنند .
[2] - محمد عبد العظيم زرقانى ( مدرس علوم قرآن و علوم حديث در دانشكده اصول دين طبق برنامهء مجلس از هر ) در كتاب « مناهل العرفان فى علوم القرآن » اين مضمون را آورده است : « نظير اين اختلاف در زمان خود پيغمبر ( ص ) ميان اصحاب روى داد و ايشان بى آن كه نزاع و جدال كنند هر كدام رأى خود را به كار بست و به نظر رفيقش احترام گذاشت پيغمبر ( ص ) نيز هيچ كدام را ملامت نكرد بلكه ايشان را بر آن چه كرده بودند « تقرير » كرد با اين كه نتيجهء اين اختلاف اين بود كه برخى از ايشان در نتيجه اجتهاد خود نماز را در وقت آن ترك كرده بود . روزى پيغمبر ( ص ) به گروهى از ياران فرمود : « لا يصلين احدكم العصر الَّا فى بنى قريضة » . ياران در راه پيمايى تسريع كردند ليكن نماز نخوانده و به مقصد نرسيده بودند كه آفتاب رو به غروب نهاد در اين هنگام « اجتهاد » به ميان آمد پس برخى به حكم ظاهر نص چون هنوز به محل بنى قريضه نرسيده بودند نماز عصر را نخواندند تا وقت آن منقضى شد . برخى ديگر به تاويل نص پرداخته و آن را بر كنايه از اسراع و تندروى حمل كردند و با آن كه به مقصد نرسيده بودند از خوف فوت وقت به نماز پرداختند و نماز خواندند »

45