سالك إلى اللَّه بايد تطهير با آب رحمت را صورت استفاده از رحمت نازلهء الهيّه بداند و تا استفاده از رحمت براى او ميسور است ، قيام به امر نمايد ، و چون دستش از آن به واسطهء قصور ذاتى يا تقصير كوتاه شد و فاقد آب رحمت شد ، چاره ندارد جز توجّه به ذلّ و مسكنت و فقر و فاقهء خود . و چون ذلَّت عبوديّت خود را نصب العين نمود و متوجّه به اضطرار و فقر و امكان ذاتى خود شد و از تعزّز و غرور و خودخواهى بيرون آمد ، بابى از رحمت به روى او گشاده گردد و ارض طبيعت مبدّل به ارض بيضاء رحمت گردد و تراب احد الطَّهورين [1] گردد و مورد ترّحم و تلطَّف حق گردد . و هر چه اين نظر ، يعنى نظر به ذلَّت خود ، در انسان قوّت گيرد ، مورد رحمت بيشتر گردد . و اگر بخواهد به قدم اعتماد به خود و عمل خود اين راه را طىّ كند ، هلاك شود ، چه كه ممكن است از او دستگيرى نشود ، چون طفلى كه تا خود به جسارت راه رود و به قدم خود مغرور شود و به قوّت خود اعتماد كند ، مورد عنايت پدر نشود و او را به خود واگذار كند . و چون اضطرار و عجز خود را به پيشگاه پدر مهربان عرضه دارد و از اعتماد به خود و قوّت خود يكسره خارج شود ، مورد عنايت پدر گردد و او را دستگيرى كند ، بلكه او را در آغوش كشد و با قدم خود او را راه برد . پس بهتر آن است كه سالك إلى اللَّه پاى سلوك خود را بشكند و از اعتماد به خود و ارتياض و عمل خود يكسره برائت جويد و از خود و قدرت و قوّت خود فانى شود و فنا و اضطرار خود را هميشه در نظر گيرد تا مورد عنايت شود و راه صد ساله را با جذبهء ربوبيّت يك شبه طىّ نمايد ، و لسان باطن و حالش در محضر قدس ربوبيّت با عجز و نياز عرض كند : امَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ اذا دَعاه وَيَكْشِفُ السُّوُء 27 : 62 . [2]

[1] - اشاره است به روايتى كه مرحوم آخوند خراسانى قدّس سرّه در كفاية الأصول ، ج 1 ، ص 130 ، به اين صورت آورده است : قوله عليه السّلام : التّراب احد الطهورين يكفيك عشر سنين . ( خاك يكى از دو پاك كننده است و ده سال تورا بس است . ) .
[2] - « كيست آن كه درمانده وقتى او را بخواند جواب دهد و رفع گرفتار او نمايد . » ( نمل - 62 ) .

67