دستور اوّل مربوط بود به معاملهء انسان سالك با قواى داخليّه و اعضاى خود ، و دستور دوم ، كه در اين فقره از حديث شريف است ، مربوط است به معاملهء انسان با خلق خدا . و اين دستور جامعى است كه كيفيّت معاشرت سالك را با مخلوق بيان فرموده ، و ضمنا از آن ، حقيقت خلوت نيز استفاده شود . و آن ، چنان است كه سالك إلى اللَّه در عين حال كه با هر دسته از مردم معاشرت به معروف كند و حقوق خلقيّه را ردّ نمايد و با هر يك از مردم به طور مناسب حال او مراوده و معامله كند ، از حقوق الهيّه نگذرد و معناى خود را كه عبارت از عبوديّت و توجّه به حقّ است از دست ندهد ، و در عين حال كه در كثرت واقع است در خلوت باشد ، و قلب او كه منزلگاه محبوب است خالى از اغيار و فارغ از هر نقش و نگار باشد . پس ، دستور سوّمى را ذكر فرموده كه آن كيفيّت معاملهء سالك است با خداى تعالى ، مىفرمايد :
بايد صفاى تو با خداى تعالى در همهء طاعاتت مثل صفاى آب باشد در وقتى [ كه ] نازل نمود آن را از آسمان و ناميد آن را « طهور » .
يعنى بايد سالك إلى اللَّه خالص از تصرّف طبيعت باشد و كدورت و ظلمت آن را در قلب او راهى نباشد ، و جميع عبادات او خالى از جميع شركهاى ظاهرى و باطنى باشد . و همانطور كه آب در وقت نزول از آسمان طاهر و پاكيزه است و دست تصرف قذارات به آن دراز نشده ، قلب سالك ، كه از سماء غيب ملكوت طاهر و پاكيزه نازل شده ، نگذارد در تحت تصرّف شيطان و طبيعت واقع شده به قذارات آلوده گردد . و پس از اين دستور ، آخرين دستور جامع را براى اهل رياضت و سلوك بيان فرمود ، مىفرمايد :
پاكيزه كن دل خويشتن را به پرهيزگارى و يقين در وقت پاكيزه نمودن اعضاء خود را به آب .
و در اين ، اشاره به دو مقام شامخ اهل معرفت است : يكى تقوا ، كه كمال آن ترك غير حقّ است ، و ديگرى يقين ، كه كمال آن مشاهدهء حضور محبوب است .

65