و سرّى است . و اين امور براى كمّل طورى است كه در اين رساله بيان آن اشارت شده ، و تفصيلا بى تناسب است . و از براى متوسّطين هيئت آن ارائه خاكسارى و ترك استكبار و خود بينى است . و ارغام انف ، كه از مستحبّاب مؤكده بلكه ترك آن خلاف احتياط است ، اظهار كمال تخضّع و تذلَّل و فروتنى است ، و نيز توجه به اصل خويش و ياد آورى از نشئه خود است . و رؤساى اعضاى ظاهره ، كه محالّ ادراك و ظهور تحريك و قدرت است كه همين هفت يا هشت عضو است ، بر زمين مذلَّت و مسكنت نهادن علامت تسليم تامّ و تقديم تمام قواى خود است و خارج شدن از خطيئهء آدميّه است .
و چون تذكَّر اين معانى در قلب قوى شد ، كم كم قلب از آن منفعل شده حالى دست دهد كه آن حالت فرار از خود و ترك خود بينى است ، و نتيجهء اين حال ، حصول حالت انس است ، و دنبالهء آن ، خلوت تامّ حاصل شود و محبّت كلَّى پيدا شود .
و اما ذكر سجده ، متقوّم از تسبيح كه تنزيه از توصيف و قيام به امر است ، يا تنزيه از تكثير اسمائى است ، يا تنزيه از توحيد است ، چه كه توحيد « تفعيل » است ، و آن از كثرت به وحدت رفتن است ، و اين خالى از شائبهء تكثير و تشريك نيست ، چنانچه توصيف به علوّ ذاتى و تحميد نيز خالى از شائبهء اين معانى نيست .
و « العلىّ » از اسماء ذاتيّه است . و به حسب روايت كافى ، اوّل اسمى است كه حق براى خود اتخاذ فرموده ، يعنى ، اول تجلَّى ذات براى خود است . و عبد سالك چون از خود در اين مقام فانى شد و ترك عالم و آنچه در آن است نمود ، مفتخر به اين تجلَّى ذاتى شود .
و بدان كه چون ركوع اول و سجود ثانى است ، تسبيح و تحميد در آنها فرقها دارد . و نيز « ربّ » در آن دو مقام ، فرق دارد ، زيرا كه « ربّ » چنانچه اهل معرفت گفته‌اند ، از اسماء ذاتيّه و صفاتيّه و افعاليّه است به سه اعتبار .
بنابر اين ، « ربّ » در الْحَمْدُ لله رَبِّ الْعالَمين 1 : 2 از اسماء فعليّه شايد باشد به مناسبت مقام قيام ، كه مقام توحيد افعالى است ، و در ركوع از اسماء صفاتيّه است به

360