كه ظاهر بالذّات و هر ظهورى پرتو ظهور او است ، بكلى غافل هستيم ، آنها از عالم و هر چه در او است غافل و به حق و جمال جميل او مشغولند . و در روايت است كه خداوند مخلوقاتى دارد كه نمىدانند خداوند آدم و ابليس را خلق فرموده . [1] قسم دوم آنان هستند كه خداى تعالى آنها را وسايط رحمت وجود خود قرار داده ، و آنها مبادى سلسلهء موجودات و غايت اشواق آنها هستند . و اين طايفه را « اهل جبروت » گويند . و مقدّم و رئيس آنها « روح اعظم » است . و شايد آيهء شريفهء تَنَزَّلُ الْمَلائِكةُ وَالرّوُح 97 : 4 نيز اشاره باشد به اين طايفه از ملائكة اللَّه . و اختصاص به ذكر « روح » ، با آن كه از ملائكه است ، براى عظمت او است ، چنانچه در آيهء شريفهء يَوْمَ يَقوُمُ الرّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفّا 78 : 38 [2] نيز اشاره به همين است . و به اعتبارى روح را « قلم اعلى » گويند ، چنانچه فرمايد : اوَّلُ ما خَلَقَ الله الْقَلَمُ . [3] و به اعتبارى او را « عقل اوّل » گويند ، چنانچه فرمايد : اوَّلُ ما خَلَقَ الله الْعَقْلُ . [4] و بعضى روح را « جبرائيل » دانند . و فلاسفه جبرائيل را آخر ملائكهء كرّوبيّين دانند ، و او را « روح القدس » دانند ، و روح را اول ملائكهء كروبيّين دانند . و در روايات شريفه نيز فرموده كه « روح اعظم » از جبرائيل است ، چنانچه از كافى شريف منقول است كه أبو بصير گويد : « سؤال كردم از حضرت صادق سلام اللَّه عليه از قول خداى تعالى : يَسْئَلوُنَكَ عَنِ الرّوُحِ قُلِ الرّوُحُ مِنْ امْرِ رَبّى 17 : 85 . فرمود : خلقى است اعظم از جبرئيل و ميكائيل . با رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله بود ، و با ائمّه عليهم السلام هست . و او از ملكوت مىباشد . » [5] و در بعض روايات است كه « روح » از ملائكه

[1] - علم اليقين ، ج 1 ، ص 250 . كافى ( روضه ) ، ص 231 ، حديث 301 . .
[2] - « روزى كه ملائكه و روح به صف مىايستند . » ( نبأ - 38 ) .
[3] - « نخستين چيزى كه خدا آفريد قلم بود . » تفسير نور الثّقلين ، ج 5 ، ص 389 ، حديث 9 . علم اليقين ، ج 1 ، ص 154 . .
[4] - « نخستين آفريدهء خدا خرد است . » بحار الانوار ، ج 1 ، ص 97 . .
[5] - اصول كافى ، ج 2 ، ص 18 ، « كتاب الحجّة » ، « باب الروح التي يسدّد اللَّه بها الأئمّة » ، حديث 3 . .

340