درجات و مراتب آن را بيان نموديم ، لكن در اين جا نيز براى تتميم فائده و تحرّز از حواله ذكرى از آن مىنماييم .
چنانچه سابق بر اين ذكر شد ، عبادات و مناسك و اذكار و اوراد در وقتى نتيجهء كامله دارد كه صورت باطنهء قلب شود و باطن ذات انسان به آن مخمّر گردد و دل انسان صورت عبوديّت به خود گيرد و از خودسرى و سركشى بيرون آيد . و نيز مذكور شد كه از اسرار و فوائد عبادات يكى آن است كه ارادهء نفس قوى شود و نفس بر طبيعت چيره شود و قواى طبيعت مسخّر تحت قدرت و سلطنت نفس گردد و ارادهء نفس ملكوتى در ملك بدن نافذ گردد ، بطورى كه قوا چون ملائكة اللَّه نسبت به حق تعالى شوند كه » عصيان آن نكنند لمحه اى ، و عمل كنند به آنچه فرمان براى آنها صادر مىشود . « [1] و اكنون گوئيم كه يكى از اسرار عبادات و فوائد مهمّه ، كه همه مقدّمهء آن است ، آن است كه جميع مملكت باطن و ظاهر مسخّر در تحت ارادهء اللَّه و متحرّك بتحريك اللَّه شود و قواى ملكوتيّه و ملكيّهء نفس از جنود اللَّه شوند و همگى نسبت به حق تعالى سمت ملائكة اللَّه را پيدا كنند . و اين خود يكى از مراتب نازلهء فناى قوا و ارادات است در ارادهء حق . و كم كم نتايج بزرگ بر اين مترتّب شود و انسان طبيعى الهى گردد و نفس ارتياض بعبادت اللَّه پيدا كند و جنود ابليس يكسره شكست خورده منقرض شوند و قلب و قواى آن تسليم حق شوند و اسلام به بعض مراتب باطنه در آن بروز كند . و نتيجهء اين تسليم اراده به حق در دار آخرت آن شود كه حق تعالى ارادهء او را در عوالم غيب نافذ فرمايد و او را مثل اعلاى خود قرار دهد ، و چنانچه خود ذات مقدّس هر چه را بخواهد ايجاد كند به مجرّد اراده موجود شود ، ارادهء اين بنده را هم آن طور قرار دهد ،

[1] - معناى آيهء شريفه است كه دربارهء ملائكه مىفرمايد لا يَعْصُونَ الله ما اَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ ما يُؤْمَروُن 66 : 6 ( تحريم - 6 ) . حديث شريف ختمى مرتبت ( ص ) شوم كه فرموده است : من حفظ على امّتى اربعين حديثا ينتفعون بها بعثه اللَّه يوم القيامة فقيها عالما . تا بحمد اللَّه و حسن توفيقه موفق به شروع آن شدم و از خداى تعالى توفيق اتمام مىطلبم - انّه ولىّ التّوفيق . »

32