پس ، اين دو طايفه هر دو از جادّهء اعتدال خارج و از نور هدايت به صراط مستقيم قرآنى محروم و به افراط و تفريط منسوبند . و عالم محقّق و عارف مدقّق بايد قيام به ظاهر و باطن كند و به ادبهاى صورى و معنوى متأدّب گردد - چنانچه ظاهر را به نور قرآن متنوّر مىكند ، باطن را نيز به انوار معارف و توحيد و تجريد آن نورانى كند .
اهل ظاهر بدانند كه قصر قرآن را به آداب صوريّهء ظاهريّه و يك مشت دستورات عمليّه و اخلاقيّه و عقايد عاميّه در باب توحيد و اسماء و صفات ، نشناختن حق قرآن و ناقص دانستن شريعت ختميّه است ، كه بايد اكمل از آن تصوّر نشود و الا ختميّت آن در سنّت عدل محال خواهد بود . پس چون شريعت ختم شرايع و قرآن ختم كتب نازله و آخرين رابطهء بين خالق و مخلوق است ، بايد در حقايق توحيد و تجريد و معارف الهيّه ، كه مقصد اصلى و غايت ذاتى اديان و شرايع و كتب نازلهء الهيّه است ، آخرين مراتب و منتهى النّهايهء اوج كمال باشد ، و الا نقص در شريعت كه خلاف عدل الهى و لطف ربوبى است لازم آيد ، و اين خود محالى است فضيح و عارى است قبيح كه با هفت دريا از روى اديان حقّه لكَّهء ننگش شسته نشود ، و العياذ باللَّه .
و اهل باطن بدانند كه وصول به مقصد اصلى و غايت حقيقى ، جز تطهير ظاهر و باطن نيست ، و بى تشبّث به صورت و ظاهر ، به لبّ و باطن نتوان رسيد ، و بدون تلبّس به لباس ظاهر شريعت راه به باطن نتوان پيدا كرد ، پس ، در ترك ظاهر إبطال ظاهر و باطن شرايع است ، و اين از تلبيسات شيطان جنّ و انس است . و ما شمّه اى از اين مطلب را در كتاب شرح اربعين حديث [1] مذكور داشتيم .
سوم ، هدايت به نور شريعت است .
چهارم ، هدايت به نور اسلام است .
پنجم ، هدايت به نور ايمان است .

[1] - پاورقى 61 . .

291