فعليّه شمّه اى حاصل گردد . و آنچه ذكر شد تحقّق پيدا نكند مگر آن كه عبادات از روى نشاط و بهجت بجا آورده شود و از تكلَّف و تعسّف و كسالت بكلَّى احتراز شود تا حال محبّت و عشق به ذكر حق و مقام عبوديّت رخ دهد و انس و تمكَّن حاصل آيد . و انس به حقّ و ذكر او از اعظم مهمّاتى است كه اهل معرفت را به آن عنايت شديد است و اصحاب سير و سلوك براى آن تنافس كنند . و چنانچه اطبّا را عقيده آن است كه اگر غذا را از روى سرور و بهجت ميل كنند زودتر هضم شود ، همينطور طبّ روحانى اقتضا مىكند كه اگر انسان غذاهاى روحانى را از روى بهجت و اشتياق تناول كند و از كسالت و تكلَّف احتراز كند ، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصفيه شود .
و اشاره به اين ادب در كتاب كريم الهى و صحيفهء قويم ربوبى شده است آن جا كه در تكذيب كفّار و منافقين فرمايد : لا يَأْتُونَ الصَّلوةَ الا وَهُمْ كُسالى وَلا يُنْفِقُونَ الا وَهُمْ كارِهُون 9 : 54 [1] و آيهء شريفهء لا تَقْرَبُوا الصَّلوةَ وَانْتُمْ سُكارى 4 : 43 [2] در حديثى به كسالت تفسير شده . و در روايات اشاره به اين ادب نموده‌اند و ما به ذكر بعضى از آن اين اوراق را مفتخر مىنماييم :
محمّد بن يعقوب باسناده عن أبي عبد اللَّه عليه السلام قال : لا تكرهوا الى انفسكم العبادة . [3] .
و عن أبي عبد اللَّه ( ع ) قال : قال رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله : يا علىّ ، انّ هذا الدّين متين ، فاوغل فيه برفق و لا تبغّض إلى نفسك عبادة ربّك . [4]

[1] - « نماز نمىگزارند جز در حال ملال و كسالت ، و انفاق نمىكنند مگر به كراهت و ناخوشايندى » . . ( توبه - 54 ) .
[2] - « در حال مستى به نماز نزديك مشويد . » ( نساء - 43 ) .
[3] - « خود را به اكراه به عبادت وادار مسازيد . » اصول كافى ، ج 3 ، ص 129 ، « كتاب الايمان و الكفر » ، « باب استواء العمل و المداومة عليه » ، حديث 3 . .
[4] - « اى على ، اين دين متين و استوار است ، با رفق و مدارا در آن گام نه و پرستش پروردگارت را مبغوض خود مكن . » اصول كافى ، ج 3 ، ص 138 ، « كتاب الايمان و الكفر » ، « باب الاقتصاد في العبادة » ، حديث 6 . .

24