در قلبش تجلَّى كند و به طريق مستقيم انسانيّت ، كه در اين مقام طريق ربّ است ، انسان را هدايت كند : انَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيم 11 : 56 . [1] و در قرآن شريف دعوت به تفكَّر و تعريف و تحسين از آن بسيار شده .
قال تعالى : وَانْزَلْنا الَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزّلَ الَيهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرون 16 : 44 . [2] در اين كريمه مدح بزرگى است از تفكَّر ، زيرا كه غايت انزال كتاب بزرگ آسمانى و صحيفهء عظيمهء نورانى را احتمال تفكَّر قرار داده ، و اين از شدّت اعتناء به آن است كه بس احتمال آن موجب يك همچو كرامتى عظيم شده . و در آيهء ديگر فرمايد : فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّروُن 7 : 176 . [3] و از اين قبيل يا قريب به آن ، آيات بسيار است و روايات دربارهء تفكر نيز بسيار است . از حضرت ختمى مرتبت صلَّى اللَّه عليه و آله منقول است كه چون اين آيهء شريفه نازل شد كه مىفرمايد : انَّ في خَلْقِ السَّمواتِ وَالارْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ لآياتٍ . . . 3 : 190 الخ [4] فرمود : وَيْلٌ لِمَنْ قَرَأَها وَلَمْ يَتَفَكَّرْ فيها . [5] عمده در اين باب آن است كه انسان بفهمد تفكَّر ممدوح كدام است ، و الا در اين كه تفكَّر در قرآن و حديث ممدوح است شك نيست . بهترين تعبيرها از براى آن ، آن است كه خواجه عبد اللَّه انصارى قدس سره مىكند ، قال : اعلم ، انّ التّفكَّر تلمّس البصيرة لاستدراك البغية . [6] يعنى تفكَّر جستجو نمودن « بصيرت » است - كه چشم قلب است - براى رسيدن به مقصود و نتيجه ، كه غايت كمال آن است . و معلوم است مقصد و مقصود سعادت مطلقه است كه به كمال علمى و عملى حاصل آيد .

[1] - « بدرستى كه پروردگار من بر راه راست است . » ( هود - 56 ) .
[2] - پاورقى 302 . .
[3] - « پس داستانها را حكايت كن باشد كه بينديشند . » ( اعراف - 176 ) .
[4] - « همانا در آفرينش آسمانها و زمين و درآمد و شد شب و روز نشانه هايى است . . . » ( آل عمران - 190 ) .
[5] - « واى بر كسى كه آن را بخواند و در آن نينديشد . » نور الثّقلين ، ج 1 ، ص 350 . ( با اندكى اختلاف لفظى ) . .
[6] - منازل السّائرين ، « قسم البدايات » ، « باب التفكر » . .

204