نماز نصب العين سالك بايد باشد . و از اين جهت در اذان و اقامه مكرر ذكر شود و در نماز دائما تكرار شود ، در انتقال از هر حالى به حال ديگر اعادهء آن شود كه در قلب سالك قصور ذاتى خود و عظمت و كبرياى ذات مقدس تمكين پيدا كند .
و از اين جا ادب آن نيز معلوم شود كه بايد سالك در هر تكبيرى قلب و قواى خود را متذكر كند به عجز خود و كبرياى حق . و به وجه ديگر ممكن است كه اين تكبيرات اوّليّهء اذان هر يك اشاره به مقامى باشد : پس اول ، اشاره باشد به تكبير از توصيف ذاتا . و دوم ، به تكبير از توصيف وصفا . و سوم ، به تكبير از توصيف اسما . و چهارم ، تكبير از توصيف فعلا . پس گويى كه سالك گويد :
اللَّه اكبر از توصيف ذات يا تجلَّيات ذاتيّه و از توصيف صفات و اسماء و افعال يا تجلَّيات به حسب آنها .
و في حديث طويل عن امير المؤمنين عليه السلام انّه قال : و الوجه الآخر « اللَّه اكبر » فيه نفى كيفيّته ، كانّه يقول ( اى المؤذّن ) : اللَّه اجلّ من ان يدرك الواصفون قدر صفته الَّذى هو موصوف به ، و انّما يصفه الواصفون صفته على قدرهم لا قدر عظمته و جلاله . تعالى اللَّه عن ان يدرك الواصفون صفته علوّا كبيرا . . . الحديث [1] و از آداب مهمّهء تكبيرات آن است كه سالك مجاهده نمايد و با رياضات قلبيّه قلب را محلّ كبرياى حق جلّ جلاله قرار دهد ، و كبر شأن و عظمت و سلطان و جلال را به ذات مقدّس حقّ جلّ و علا منحصر كند و سلب كبريا از ديگر موجودات نمايد ، و اگر در دل از كبرياى احدى اثرى باشد كه آن را پرتو كبرياى حق نبيند و نداند ، قلبش مريض و معلل است و مورد تصرف شيطان

[1] - « وجه ديگر » اللَّه اكبر « اين است كه كيفيّت و چگونگى را از او نفى مىكند ، گويى اذان گوينده مىگويد : خدا والاتر از آن است كه وصف كنندگان صفت او را ( آنچنانكه هست ) ادراك كنند . وصف كنندگان به قدر ادراك خود او را وصف مىكنند نه به قدر عظمت و جلال او . خدا بسيار برتر از آن است كه وصف گويان صفت او را دريابند . . . » . بحار الانوار ، ج 81 ص 131 ، « كتاب الصّلوة » ، « باب الاذان و الاقامة » ، حديث 24 .

126