« ثابت » و « ربّ » و امثال آن به اسماء ذاتيّه نزديكتر به نظر مىآيد ، شايد براى احاطهء آنها باشد ، زيرا كه اينها از امّهات اسماء هستند . و اللَّه العالم .
تنبيه در لفظ و اشتقاق و معنى « عالمين » اختلاف عظيم واقع است . چنانچه بعضى گفته‌اند « عالمين » جمع است و مشتمل بر جميع اصناف خلق است از مادّى و مجرّد ، و هر صنفى خود عالمى است . و اين جمع از جنس خود مفرد ندارد و اين قول مشهور است .
و بعضى گفته‌اند كه « عالم » ، به فتح لام ، اسم مفعول و « عالم » ، به كسر ، اسم فاعل است ، و « عالمين » به معناى « معلومين » است و اين قول علاوه بر آن كه خود في حدّ نفسه بى شاهد و بعيد است ، اطلاق « ربّ المعلومين » بسيار بارد و بى مورد است .
و اشتقاق آن را بعضى از « علامت » دانسته‌اند . و در اين صورت بر تمام موجودات اطلاق شود ، زيرا كه همه علامت و نشانه و آيهء ذات مقدّسند . و « واو » و « نون » به اعتبار اشتمال بر ذوى العقول و تغليب آن است بر ديگر موجودات .
و بعضى او را مشتق از « علم » دانسته‌اند . و در هر صورت ، اطلاق آن بر جميع موجودات صحيح است ، چنانچه اطلاق بر ذوى العقول نيز وجيه است . ولى « عالم » اطلاق بر « ما سوى اللَّه » شود ، و بر هر صنف و هر فرد نيز گاه اطلاق شود . و اگر آن كس كه « عالم » را بر هر فرد و صنف اطلاق كند از اهل عرف و لغت باشد ، به اعتبار آن كه هر فردى علامت ذات بارى است - و فى كُلِّ شَىْءٍ لَه آيَةٌ . [1] و اگر عارف الهى باشد ، به اعتبار آن كه هر موجودى ظهور اسم جامع و مشتمل كلّ حقايق است به طريق ظهور احديّت جمع و

[1] - و في كلّ شيء له آية ( شاهد ) تدلّ على انّه واحد . ( در هر چيز خدا را آيتى است ، كه دلالت كند بر اينكه او يكتاست . ) كشف الاسرار ، ميبدى ، ج 1 ، ص 436 . برخى اين بيت را از « ابو العتاهيه » دانسته‌اند . .

260