فعلى است ، و در اين تجلَّى مقام فاعليّت حق ظاهر شود و همهء موجودات مستهلك در تجلَّى فعلى و مضمحلّ در تحت كبرياى ظهورى شود . و ادب عرفانى سالك در اين مقام آن است كه اين لطيفهء الهيه را به ياد قلب آورد و ترك تعيّنات نفسيّه را هر چه بتواند بكند و حقيقت فيض مقدّس را به قلب تذكَّر دهد و نسبت قيّوميّت حق و تقوّم خلق به حق را به باطن قلب برساند . و چون اين حقيقت در قلب سالك متمكَّن شد ، قرائت او به لسان حق واقع شود و ذاكر و مذكور خود حق گردد ، و بعضى از اسرار قدر بر قلب عارف كشف گردد و أنت كما اثنيت على نفسك [1] و اعوذ بك منك [2] به بعض مراتب براى او مكشوف شود و بعضى از اسرار صلوة را قلب عارف دريابد ، چنانچه در نظر نمودن به محل سجود ، كه تراب است و نشئهء اصليّه است ، و در خاضع نمودن رقبه و سر به زير انداختن كه لازمهء آن است ، اشاره به ذلّ و فقر امكانى و فناى تحت عزّ و سلطان كبريا است - يا ايُّهَا النّاسُ انْتُمُ الْفُقراءُ الىَ الله وَالله هُوَ الْغَنِىُّ الْحَميد 35 : 15 . [3] و اما آن كه در قرائت لفظا اشارت به مقام توحيد فعلى است ، در تفسير سوره مباركهء حمد تفصيل آن بيايد ان شاء اللَّه .
فصل دوم در آداب قيام است و آن ، چنان است كه سالك خود را حاضر در محضر حقّ ببيند و عالم را

[1] - « تو همچنان هستى كه خود را ستوده اى . » از دعاى رسول اللَّه ( ص ) در سجده . فروع كافى ، ج 3 ، ص 324 . مصباح الشريعة ، باب 5 . عوالى اللَّئالى ، ج 1 ، ص 389 ، حديث 21 . .
[2] - « از تو به تو پناه مىبرم . » از دعاى پيغمبر اكرم ( ص ) در سجده . فروع كافى ، ج 3 ، ص 324 . . مصباح المجتهد و سلاح المتعبد ، ص 308 . .
[3] - پاورقى 151 . .

147