به حد نصاب ، چرا بودن و گذشتن سال . در گوسفند ، ارقام فاقد زكات را « عفو » و آن چه از بابت زكات مىگيرند « فريضه » نامند .
گوسفند داراى پنج نصاب است [1] .
اول - چهل رأس ، و زكات آن يك رأس گوسفند است .
دوم - صد و بيست و يك رأس ، و زكات آن دو گوسفند است .
سوم - دويست و يك رأس ، و در آن سه گوسفند است .
چهارم - سيصد و يك رأس ، و در آن چهار گوسفند است .
پنجم - چهار صد [2] رأس كه از هر صد رأس تا هر قدر كه بالا رود يك گوسفند زكات گيرند .

[1] در دو مورد از نصابهاى گوسفند بين فقهاى شيعه اختلاف وجود دارد : 1 - صدوق و پدرش على بن بابويه متوفى 329 در اولين نصاب به جاى 40 ، 41 را نصاب دانسته اند اما اين قول به لحاظ ضعف آن ، مورد اعتنا قرار نگرفته و برخى صريحا دعوى اجماع بر مسأله نموده اند . 2 - در نصاب چهارم ، عده اى مانند شيخ مفيد ، سيد مرتضى ، صدوق ، ابن ابى عقيل ، سلار ، ابن ادريس و ابن حمزه گفته اند : چون عدد به 301 برسد در هر صد رأس يك رأس گوسفند لازم است . و بنا بر اين قول ، گوسفند داراى چهار نصاب خواهد بود . ولى قول مشهور كه حتى برخى دعوى اجماع بر آن نموده اند همانست كه در متن آمده رك : مصباح الفقيه ج 3 ص 24 . جمهور فقهاء اهل سنت ، قول اول ، و حسن بن صالح بن حى ( يكى از زهاد متمايل به زيديه ، متوفى 167 ) قول اخير را بر گزيده اند . رك : بداية المجتهد ج 1 ص 253 .
[2] - در اينجا اشكال مشهوريست در فرق و ثمره ميان زكات چهارم و پنجم ، چه اين كه در 301 و 400 رأس هر دو يك فريضه و آن 4 گوسفند است و از 301 و 500 تفاوتى در آن حاصل نمىشود پس چه فائده اى بر نصاب پنجم ( 400 ) مترتب مىشود و چرا نصاب پنجم 500 به بالا مقرر نگرديده است ؟ در پاسخ اين اشكال جوابهاى چندى داده اند و از همه بهتر ( گو اينكه باز هم قابل بحث است ) پاسخ محقق اول ، در متن شرايع است ، كه فائده در اصل وجوب زكات و هم در ضمانت آن آشكار مىشود : به اين بيان كه عدد مورد زكات بنا بر اين فرض ، 400 است و اگر يك رأس از آن كم باشد ارقام ميان 301 تا چهار صد « عفو » خواهد بود و فاقد زكات است و مالك ، مىتواند پيش از اخراج زكات در اين ارقام تصرف كند در صورتى كه در ارقام 301 نمىتواند تصرف كند و اگر عدد به 400 برسد باز هم در هيچ كدام نمىتواند تصرف نمايد . حال اگر نصاب 400 از بين برود فاصله بين 301 تا 500 « عفو » ، و فاقد زكات و قبل از اخراج زكات قابل تصرف است . و فرع بر اين ، حكم ضمان است : زيرا اگر از 400 رأس يك رأس بدون تفريط مالك ، تلف شود به همان نسبت از « فريضه » يك جزء از چهار صد جزء كم خواهد شد يعنى « فريضه » چهار گوسفند به استثناى يك چهار صدم قيمت آنست : ( يك صدم قيمت يك گوسفند ) . حال اگر رقم 400 نصاب نبوده باشد از 302 به بالا تا 500 هر چه تلف شود ضامن نخواهد بود و از « فريضه » چيزى كم نمىشود . اين اشكال و جواب بر فرض وجود چهار نصاب در گوسفند ( قول اول ) نسبت به نصاب سوم و چهارم نيز جارى است .

268