پس آغاز وقت نماز ظهر [1] هنگام زوال خورشيد و آخر آن هنگامى است كه سايهء هر چيز برابر با آن شود [2] .
و آغاز وقت نماز عصر هنگام فراغت از فريضهء ظهر ، و آخر آن هنگامى است كه سايهء هر چيز دو برابر آن گردد .

[1] - در اين جمله و جملهء بعد به طورى كه از نهايه بر مىآيد آغاز و انجام وقت اول ، هر يك از نماز ظهر و عصر معين گرديده ، اما وقت دوم ظهر يعنى وقت صاحبان عذر ، بقول مؤلف در ( نهايه ) پس از زوال خورشيد تا زردى آفتاب ، و وقت دوم عصر پس از نماز ظهر تا پايان روز است . اين نظر مؤلف است اما از روايات وجوه ديگرى هم استفاده مىشود كه جمع ميان آنها بس مشكل و سخن در آن دراز است و شايد بهترين بيان همان باشد كه مرحوم فيض كاشانى در وافى ذيل باب وقت ظهر و عصر آورده است .
[2] - يعنى سايهء هر چيز در ظهر يك برابر و در عصر دو برابر خود آن چيز شود . و بنا بنقل آقا جمال خوانسارى در حاشيهء ( شرح لمعه ج 1 ص 44 ) : « برخى برابرى و مماثلت ميان سايهء زائد بعد از زوال خورشيد را با سايهء موجود هنگام زوال اعتبار كرده اند » و در هر حال در روايات وجوهى ديگر نيز بجز اين وجه آمده مانند : رسيدن سايه به چهار قدم در پايان وقت ظهر ، و شيخ در ( نهايه ) اين وجه را بر گزيده است ، يا در ظهر به يك قدم و در عصر به دو قدم يا به يك قامت و دو قامت يا يك ذراع و دو ذراع . و جمع ميان اين اخبار خود مشكلى است در فقه ، و در كافى ( ج 3 ص 277 ) در جمع ميان اين وجوه روايتى و هم در شرح آن در وافى و مرآة العقول و برخى از كتب مفصل فقه بياناتى طولانى آمده است .

202