اين باب تحرير گرديده مبسوط و مفصل است بخصوص آن چه ما در كتاب نهايه [1] نوشته ايم به حدى جامع و مشروح است كه زائد بر آن متصور نيست ، و نمىتوان چيزى به آن اضافه و نقيصه اى را در آن تدارك و جبران نمود مگر مسائل فرعى [2] كه اينك به تأليف جداگانه اى در آن باره شروع كرده ايم ، و چنانچه خداوند متعال وسيلهء ختم آن را به سهولت فراهم فرمايد و آن كتاب به كتاب نهايه ضميمه گردد منظور نهايى و نهايت مطلوب [ در فقه ] حاصل خواهد شد .
ثمره و نتيجهء اين قبيل كتابها [3] منحصر به مبتديان و نوباوگان دانش يا مخصوص دانشمندان و راسخين در علم نيست بلكه هر كس نظر و انديشهء خود را با دقت و تأمل در آن كتب ادامه دهد با آن انس گيرد و از آن بهره برد [4] .

[1] اين كتاب همانطور كه در مقدمه گفتيم دومين اثر علمى و اولين كتاب فقهى شيخ طوسى است كه مخصوص فتاوى و مسائل منصوصه است و مؤلف در آن كتاب از حدود نصوص واردهء در شرع گام بيرون ننهاده و به مسائل تفريعى نه پرداخته است .
[2] - مسائل فرعى يا مسائل التفريع آن مسائلى است كه در اصل نصوص شرعى صريحا مورد تعرض قرار نگرفته است بلكه فقها و مجتهدين طى بحث ، صور و شقوق مسأله را فرض يا در اثناء مراجعات و پرسشهاى مردم ( استفتاءات ) به آن برخورد نموده اند ، و با اعمال نظر و به كار بردن ذوق و سليقهء فقهى خويش ، حكم آن را از اصول كلى و مآخذ اصلى استنباط مىنمايند جهت توضيح بيشتر به مقدمهء كتاب رجوع شود .
[3] - اين همان كتاب مبسوط مفصل ترين اثر فقهى شيخ است كه از لحاظ كثرت فروع پيش از آن بىمانند ، و پس از آن كم نظير است ، در بارهء اين كتاب در مقدمه مشروحا بحث كرديم .
[4] - نظر مؤلف از اين جمله اينست كه كتابهاى مفصل از قبيل نهايه و مبسوط به كار تحقيق و تتبع و احاطهء بر شقوق و فروع مسائل فقهى مىآيد ، و قابل حفظ نيستند ، بدين جهت براى مبتديان و همه ى كسانى كه بخواهند رؤس مسائل را بخاطر بسپارند كتاب مختصر و منظمى لازم است كه مسائل فقه را با نظم تمام و ارقام در بر داشته باشد و كتاب حاضر به همين منظور تحرير گرديده است .

166