< فهرس الموضوعات > سهو موجب احتياط < / فهرس الموضوعات > و پس از سلام ، تشهد را قضا مىكند .
8 - كسى كه يك سجده را نسيان كند ، و در حال قيام ، پيش از ركوع متذكر گردد ، بر مىگردد و سجده را به جا مىآورد . و چنانچه پس از رفتن به ركوع متذكر شود نماز را به آخر مىرساند و پس از سلام سجده را قضا مىكند .
9 - كسى كه تشهد دوم را فراموش كند و نماز را سلام دهد بايد پس از سلام ، تشهد را قضا نمايد . [1] [ سهو موجب احتياط ] اما سهو موجب احتياط ، پنج مورد است :

[1] مسائل شك در ميان فقهاء متأخر حائز اهميت بسيار گرديده و شقوق و صور دقيق و گاهى غير قابل عمل براى آن ، فرض كرده اند ، مخصوصا پس از تأليف عروة الوثقى اثر آية الله سيد محمد كاظم يزدى ( متوفى 1338 ق ) كه در آن چهل فرع تازه براى شك تصوير فرموده و مبحث تازه اى به نام فروع علم اجمالى بر مباحث فقه ، اضافه گرديده است . و اصولا اين بحث از قديم ، در فقه شيعه قابل اهميت بوده ، و به عكس ، در فقه اهل سنت تا اين حد مهم و طولانى نبوده است . علت آن است كه آنان براى شك در ركعات ، بدون تفاوت ، حكم واحد قائل هستند گو اين كه در آن حكم ، بحسب اختلاف روايات ، سه قول وجود دارد : 1 - اين كه همواره بنا را بر اقل مىگذارد و دو سجدهء سهو به جا مىآورد و اين قول مالك ، و شافعى و داود است . 2 - اين كه اگر اوائل بروز حالت شك و ترديد براى انسان باشد نماز وى فاسد است ، و اگر اين حالت مكرر شده باشد بايد تحرى به عمل آورد و آن قدر بينديشد تا گمانش به يك طرف قرار گيرد و به همان عمل نمايد و پس از سلام ، دو سجدهء سهو به جا آورد و اين نظر ابو حنيفه است . 3 - اين كه نماز را بدون تحرى و بنا گذاردن بر يقين ، تمام كرده ، دو سجده سهو به جا مىآورد . ( رك . بداية المجتهد ج 1 ص 191 ) و اما مشهور ميان شيعه ، در مورد شك در ركعات ، همان است كه در متن ذكر شده ولى در سه مورد قول نادر ديگر نيز وجود دارد : 1 - ابو جعفر صدوق ابن بابويه متوفى 381 ، در شك ميان دو چهار ، به استناد روايت مقطوع السند ، ببطلان نماز فتوى داده است . 2 - صدوق و ابن جنيد اسكافى در شك بين سه و چهار ، شخص را مخير كرده اند : بين اين كه بنا را بر اقل ( سه ) بگذارد و نماز را تمام كند بدون خواندن نماز احتياط ، و يا اين كه بنا را بر چهار گذارد و سپس ، يك ركعت ايستاده يا دو ركعت نشسته نماز احتياط به جا آورد . و مستند آنان در اين فتوى جمع ميان روايات مختلف است 3 - على بن بابويه متوفى 329 پدر صدوق ، در شك بين دو و چهار گفته است : اگر گمان شخص بر سه قرار گيرد آن را بعنوان ركعت چهارم تمام مىكند سپس يك ركعت نماز احتياط به جا مىآورد ، و اگر گمانش بر دو قرار گيرد بنا را بر دو گذار و در همهء ركعات بعد ، تشهد مىگويد آنگاه دو سجدهء سهو به جا مىآورد . و اگر به حالت شك باقى بماند مخير است : ميان بنا گذاردن بر طرف اقل و تشهد خواندن در هر دو ركعت ، و يا اين كه بنا را بر اكثر گذارد ، و نماز احتياط به جا آورد . شهيد دوم مىگويد : اين قول با همهء ندرت و شذوذ براى آن دليلى نيافتيم . ( رك : شرح لمعه ج 1 ، ص 88 )

237