و ظاهر اين است كه اعادهء آن چه بجا آورده از سعى و غيره لازم نباشد اگر چه احوط اعاده است ، و بعضى متفرع كرده‌اند بر اعتبار ترتيب ما بين نماز طواف و ما بين افعال لاحقه ، آن كه كسى كه واجبات نماز را از قرائت و غيرها نداند عمرهء او باطل است . و همچنين حج او ، پس برىء الذمّه نخواهد شد از حجّة الإسلام ؛ لهذا بر مكلَّف لازم است در جميع اوقات خصوصا در وقت ارادهء حج بيت اللَّه الحرام تصحيح نماز خود ، و اگر ممكن شود نماز طواف را در مقام به جماعت كند ( 1 ) از دغدغهء قرائت حمد و سوره فارغ خواهد بود .
و اگر دشوار باشد از براى شخص ناسى برگشتن به مسجد پس بجا آورد آنها را در هر مكانى كه متذكر شود هر چند در بلد ديگر بوده باشد ، و احوط آن است كه برگردد به حرم اگر دشوار نباشد و آنها را بجا آورد ، و بعضى [65] در صورت تعذّر برگشتن به مقام ، استنابه را لازم دانسته‌اند ، بنابراين احوط جمع است ميانهء قضاء آنها در هر جا كه متذكر شود و گرفتن نايب ، كه آنها را در مقام بجا آورد ، و اگر بميرد واجب است بر ولىّ قضا ، مثل باقى نمازهائى كه از ميت فوت شده .
و مستحب است در نماز طواف آن كه در ركعت اوّل بعد از حمد سورهء توحيد و در ركعت دوّم سورهء جحد بخواند ، و چون از نماز فارغ شود حمد و ثناى الهى بجا آورد و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد و طلب قبول از خداوند عالم نمايد ، و بگويد : « اللَّهمّ تقبّل منّي و لا تجعله آخر العهد

[65] اين مطلب را شهيد در دروس الشرعية 1 : 396 ، از مبسوط و علامه نقل فرموده ، لكن ما آن را در مبسوط نيافتيم ، و براى نظر علامه مراجعه شود به منتهى المطلب 2 : 692 .

62