مسأله 16 - هر گاه در راه دشمنى باشد كه دفع او جز پرداخت مال زياد ممكن نباشد ، پرداخت مال واجب نيست و وجوب حج ساقط خواهد شد .
مسأله 17 - هر گاه راه حج منحصر به دريا باشد وجوب حج ساقط نخواهد شد مگر در صورت ترس از غرق يا بيمارى ، و چنانچه با ترس از اين چيزها حج نمود ، بنابر اظهر حجش صحيح خواهد بود .
سوم زاد و راحله است و معنى زاد داشتن توشه راه است كه آنچه در سفر محتاج است داشته باشد يا پولى داشته باشد كه توشه خود را تهيه نمايد ، و معنى راحله داشتن وسيله سوارى كه بدان وسيله برود و برگردد و لازم است زاد و راحله لائق به حال شخص باشد .
مسأله 18 - داشتن راحله ، يا وسيله سوارى مختص به صورت احتياج نيست ، بلكه مطلقا شرط است هر چند محتاجش نباشد ، مانند اين كه بدون مشقت قدرت پياده روى داشته باشد ، و پياده روى هم منافى شرف و آبرويش نباشد .

19