- هلال در جائى - شب مىشود كه قطعا كافى است هر چند قريب الافق نباشند .
س 3 - در سالهائى كه ماه رمضان ، سلخ ندارد يعنى سى كم مى باشد در بعضى از قراء ، شب اول شوال ، هلال ، رؤيت نمىشود و دسترسى هم به شهر ندارد كه استفسار بنمايند در اين صورت به خبر منجم و اخبار راديو مىتوانند اكتفا كنند يا نه ؟ ضمنا بعضى قائلند كه بوسيله اينها براى ما علم حاصل مىشود ، بفرمائيد كه آيا اينها دليل شرعى براى افطار ، و اثبات عيد مىشود يا نه ؟ .
ج - در صورت حصول علم يا اطمينان كه در نظر عرف ، علم ، محسوب مىشود اشكال ندارد و در غير اين صورت بفرستند به شهر و استفسار نمايند و با عدم تمكن ، استصحاب كنند .
س 4 - در وسائل كتاب صوم أبواب أحكام شهر رمضان كه سى و هفت باب است در باب سوم مىفرمايد : باب إن علامة شهر رمضان وغيره رؤية الهلال فلا يجب الصوم إلا للرؤية أو مضي ثلاثين ولا يجوز الإفطار في آخره إلا للرؤية أو مضي ثلاثين وإنه يجب العمل في ذلك باليقين دون الظن ، آنگاه بيست و هشت حديث به عين همين مضمون نقل مىفرمايد كه براى نمونه اين يك حديث را عرض مىكنم : محمد بن الحسن بإسناده عن علي بن مهزيار عن محمد بن أبي عمير عن أبي أيوب وحماد عن محمد بن مسلم عن أبي جعفر عليه السلام قال إذا رأيتم الهلال فصوموا وإذا رأيتموه فأفطروا وليس بالرأي ولا بالتظني و لكن بالرؤية وخلاصه ، مدلول همه اين روايات اين است كه روزه ماه رمضان واجب نمى شود مگر به يقين به ماه رمضان بنابر اين اگر در يكى از بلاد متباعد رؤيت هلال شود براى مردم ساير بلاد از كجا يقين ، حاصل مىشود كه در آن بلد ، هلال ، طالع شده و وجوه استحسانيه‌اى كه بعضى از بزرگان در بعضى از رسائل عمليه بيان كرده‌اند اجتهاد در مقابل نص است ، غرض حقير اين است كه در برابر اين اخبار متواتره ، چطور مىشود فتوى داد كه اگر در يكى از بلاد متباعده ، رؤيت هلال شود براى مردم ساير بلاد ، كفايت مىكند ؟ مستدعى است نظر مباركتان را مرقوم فرمائيد تا مورد استفاده قرار گيرد .
ج - . . . لا إشكال ولا نزاع في إنه لا يجب الصوم إلا بعد رؤية هلال شهر الصيام ، أو مضي ثلاثين يوما من شعبان ولا يجب بل لا يجوز الإفطار إلا بعد رؤية هلال

262