كسانى كه سكونتشان در تهران بعد از تاريخ مذكور باشد همان محدوده محل سكونتشان وطن محسوب است ، نه همه تهران ، حال بفرمائيد در فرض اول كه همه تهران وطن است ، آيا تهران همان تاريخ است يا تهران فعلى ؟ .
ج - به نظر اينجانب اگر كسى بلاد كبيره را وطن خود قرار دهد ، تمام بلاد ، وطن او است ، چه قبل از تاريخ مذكور باشد چه بعد از آن ، منتهى اگر به مقدار مسافت شرعيه ( چهار فرسخ ) در بلاد كبيره برود كه برگردد ، در اين رفت و برگشت احتياطا بين قصر و تمام جمع كند . و نسبت به روزه ، آن روز را روزه گرفته و بعدا قضا نمايد ، از جهت اين كه هشت فرسخ را طى كرده است ، و چنانچه قبل از ظهر به منزل برسد و مفطرى به عمل نياورده باشد واجب است نيت روزه كند و روزه‌اش صحيح است و قضا ندارد .
س 75 - در رساله‌هاى عمليه راجع به حد ترخص در بلاد معمولى مرقوم است كه از كجا است و در بلاد كبيره از كجا است ؟ سؤال اين است كه بلاد كبيره ، به چه بلادى مىگويند ، معيار كبيره بودن و صغيره بودن چيست ؟ اگر معيار عرف است ، عرف متفاوت است ، اگر معيار اندازه جمعيت و ساكنين آن شهر است جمعيت چه اندازه بايد باشد كه آن شهر جزء بلاد كبيره باشد و چه اندازه بايد باشد كه آن شهر جزء بلاد صغيره باشد و اگر معيار مسافت و مساحت و عرض و طول است چه اندازه مسافت و مساحت و عرض و طول باشد تا جزء بلاد كبيره يا صغيره باشد ؟ .
ج - هر جائى را كه همه مىگويند از بلاد كبيره است و در عرف مخالفى ندارد ، از بلاد كبيره حساب مىشود و ما بقى را كه شك داريد و نظر عرف در آن مختلف است از بلاد صغيره حساب نمائيد و هيچ يك از موارد مذكوره در سؤال معيار شرعى نمىتواند باشد .
س 76 - اگر شهرى با كه طول آن چهار فرسخ و عرض آن هم چهار فرسخ و اهالى آن شهر براى انجام كارها از اين طرف به آن طرف شهر مىروند و بر مىگردند آيا بر اين رفت و آمد كسى كه متوطن در آن شهر است صدق مسافرت مىكند كه نمازش قصر باشد يا نه ؟ .

218