سكر حاصل نمىشود قى كند و آن روز را امساك نموده و قضاى آن را نيز بجا آورد .
س 21 - اگر انسان مكرها و اجبارا در جايى مشغول كار باشد كه تصادفا در آنجا با گرد و خاك روبرو است و به هيچ وجه نتواند خود را از آنجا دور و حفظ كند روزه او صحيح است و يا قضا و كفاره دارد ؟ .
ج - اگر اجبارى باشد رافع تكليف است و نيز اگر اجبارا نگذاشتند كه مثلا جلو دهان و بينى خود را بگيرد ، و غبار غليظ وارد حلق شد ، روزه او صحيح است و اما اگر خود او مسامحه در حفظ از غبار نموده روزه او باطل و قضا و كفاره دارد .
ابطال روزه با حرام س 22 - اگر كسى بداند كه استمناء ، روزه را باطل مىكند و عمدا اين عمل را انجام دهد كفاره جمع بر او لازم مىشود يا نه ؟ .
ج - بلى كفاره جمع بر او واجب مىشود .
س 23 - شخصى در ماه مبارك رمضان بعد از خوردن سحرى ، خوابيده و محتلم شده بعد كه بيدار شده - چون مسأله را نمىدانسته - استمناء كرده اكنون حكم او را بيان فرمائيد ؟ .
ج - اگر قبل از فجر ، استمناء كرده و قبل از فجر نيز غسل كرده ، روزه او صحيح است و قضا و كفاره ندارد و اگر قبل از فجر ، غسل نكرده و عمدا در حال جنابت صبح نموده روزه‌اش باطل و قضا و كفاره دارد و اگر بعد از فجر ، استمناء كرده قضا و نيز كفاره جمع - آزاد كردن بنده و شصت مسكين را طعام دادن و شصت روز روزه گرفتن - بر او واجب است بلى بنده آزاد كردن ، چون ممكن نيست ساقط مىشود .
س 24 - شخصى بعد از خوردن سحرى ، خوابيده و استمناء كرده ليكن - با علم بوقوع اين عمل بعد از فجر - نمىداند كه در خواب ، اين كار را كرده و يا در بيدارى ، اكنون وظيفه او چيست ؟ .
ج - در فرض سؤال ، كفاره و قضاء لازم نيست .
س 25 - اگر فردى افطار به حرام نمايد و كفاره جمع را هم بدهد ( مثلا در

267