( مسأله 919 ) : بهتر آن است كه امام و منفرد تسليم دوم را به طرف قبله بگويند و ليكن منفرد بايد اشاره كند به گوشه چشم از طرف صدغ ( طرف پيشانى ) به طرف راست ، و امام بايد اشاره كند به سمت راست و مأموم نيز به صورت مذكور بايد عمل كند اگر در طرف چپ او شخصى نباشد و اگر در طرف چپ او شخصى باشد مستحب است كه يك سلام ديگر نيز بگويد چه آن شخص بالغ باشد و چه مميز ، و با صورت خود به طرف چپ اشاره كند ، و بعضى ديوار را قائم مقام شخص دانسته‌اند و گفتن سلام مذكور بر اين تقدير نيز بهتر است .
( مسأله 920 ) : اگر مأموم پيش از دو سلام از نماز بيرون نرفته باشد [1] به سلام اول [2] از نماز خارج خواهد شد .
( مسأله 921 ) : اگر نمازگزار لفظ " ورحمة الله وبركاته " را گفته و فعل منافى هم به عمل آورد و بعد شك كند كه اين " ورحمة الله وبركاته " را كه گفتم آيا صيغه اول سلام بود يا صيغه آخر آن ، بايد اعتنايى به آن شك نكند چون فعل منافى انجام داده است ، و اگر فعل منافى انجام نداده باشد بايد " السلام علينا " را بگويد و يا " السلام عليكم " را و يا هر دو را بگويد و اگر بعد معلوم شود كه سلام واجب را هم گفته بود اشكالى ندارد .
( مسأله 922 ) : هرگاه شخص قصد وجوب از " السلام عليكم " داشت و آن را آخر قرار داد و تخيير را نفهميده بود اشكالى ندارد .
( مسأله 923 ) : هرگاه جاهل مقصر هر سه سلام را به قصد وجوب

[1] محمد كاظم طباطبائى : يعنى " السلام علينا " را نگفته باشد .
[2] محمد باقر شيرازى : همانگونه كه گذشت ، خارج شدن كامل به سلام اول ، محل اشكال است .

292