نباشد و باعث مشقت و ناراحتى يا تحقير او نشود مستطيع است بايد به حج برود .
مسأله 71 هرگاه كسى كه از سالهاى گذشته مستطيع بوده و نرفته و فعلًا مسافرت با هواپيما به جهت كسالت براى او مقدور نيست و غير از هواپيما وسيله ديگرى براى او فراهم نيست ؛ تا آنجا كه امكان دارد بايد خودش به حج برود و هرگاه متمكن نشد تا فوت نمود بايد از تركه او برايش حج بدهند ؛ ولى اگر اميد بهبودى و تمكن از انجام حج را نداشته باشد واجب است نايب بگيرد و اگر از سالهاى گذشته استطاعت نداشته در فرض مزبور مستطيع نيست .
مسأله 72 هرگاه زنى با كسب مىتواند هزينه زندگى خود را تأمين كند و هزينه رفت و برگشت حج را دارد ولى اگر به حج برود شوهرش براى هزينه زندگى به زحمت مىافتد اگر به زحمت افتادن شوهر سبب مىشود كه زن در مشقت و رنج باشد و تحمل آن برايش طاقت فرسا باشد مستطيع نيست ؛ ولى هرگاه در حرج و مشقت واقع نمىشود مستطيع است .
مسأله 73 كسى كه در محل خودش مستطيع نيست واجب نيست به حج برود هر چند استطاعت حج ميقاتى را داشته باشد ؛ و اگر رفت و وقتى كه به ميقات رسيد هرگاه استطاعت حج از آنجا را با شرايط ديگر داشت مستطيع مىشود و اگر به حج رفت كفايت از حجة الإسلام مىكند .
مسأله 74 كسى كه بعد از استطاعت مالى بدون تأخير سعى در رفتن به

34