باب پنجم : در حد محارب است ، و در آن چند فصل است :
فصل اوّل : در معنى محارب است ، و آن كسى است كه حربه و سلاحى برهنه كند از براى ترسانيدن مردم ، خواه در دريا ، و خواه در صحرا ، و خواه در شب ، و خواه در روز ، و خواه در آبادانى ، و خواه در بيابان ، اگر همهء حربه عصائى باشد يا سنگى باشد ، و مشهور آن است كه زن و مرد هر دو در اين باب يك حكم دارند ، و بعضى گفته‌اند : زن محارب نمىشود ، و بعضى شرط كرده‌اند كه از اهل ريبه و تهمت باشد ، و بعضى شرط كرده‌اند كه كسى باشد كه مردم از او بترسند ، اگر مرد ضعيفى باشد كه كسى از حملهء او نترسد هر چند قصد ترسانيدن كند محارب نيست ، و اكثر اين دو شرط را اعتبار نكرده‌اند ، و بعضى از متأخران احتمال داده‌اند كه شرط باشد كه در عرف او را راهزن و قاطع طريق گويند .
و بهر تقدير اگر كسى بر سبيل مزاح و بازى اين كار كند محارب نيست .
و ديده بان راهزنان ، يا كسى كه مدد ايشان كند در غير راهزنى كه با ايشان در راهزنى داخل نشود در حد حكم راهزن ندارد ، و دزدانى كه به خانه ها مىروند و به تغلب و استيلاء علانيّه مال مىبرند حكم محارب دارند ، و اگر صاحب خانه با ايشان محاربه كند و كشته شوند خون ايشان هدر است ، و عوض ندارد ، هر چند دزد حربهء با خود نداشته باشد ، و اگر مطلب او مال باشد و اميد غلبه داشته باشد جايز است جنگ كند ، و جايز است متعرض نشود كه مال را ببرد ، مگر آن كه بردن آن مال باعث هلاك او گردد ، كه با عدم ظن هلاك بايد محاربه كند بنا بر مشهور و اگر غرض آن محارب عرض او باشد كه خواهد با او ، يا با زن او يا با محارم او عمل قبيحى كند ، تا ظنّ هلاك نداشته باشد واجب است كه مدافعه نمايد ، و اگر قصد هلاك او داشته باشد اگر ظنّ هلاك نداشته باشد و تواند گريخت مخيّر است ميان جنگ كردن و گريختن ، و اگر ظنّ هلاك داشته در محاربه و تواند گريخت موافق مشهور گريختن واجب است ، و اگر نتواند گريخت مدافعه و مقابله واجب است ، خواه ظنّ هلاك داشته باشد ، و خواه

43