كمتر ) قيمت نموده ، بعد از وضع موضوعات ، به خمس آن رسيده به ارباب آن برساند .
يا اينكه تأمل نمايد تا طلب وصول و جنس نقد شود و مؤنه سال معين شود ، و در صورتى كه مال شركت باشد با شريك هم تفريق نمايد ( و بعضى مطالبات احتمال سوخت هم دارد ) .
مطالباتى كه از جنس اول دارد با مطالباتى كه از جنسى كه از قيمت جنس نقد شده خريده تفاوت مىكند يا خير ؟
و عشرى را با عمرو ، شريك و اذن خريدن مال نسيه به يكديگر داده‌اند و آن مال نسيه خريده شده ، بعينه قبل از حلول اجل يا بعد بدون تفريط يا به تفريط به تلف رسيده ، آيا جبران را همين عشر سرمايه مىكند يا تمامى يكصد تومان ؟ يا آنكه هرگاه مخمسى داشته باشند بايد از آنجا بدهند .
و عشر ديگر را چيزى خريده و قبل از حلول سنه نقد فروخته و نفعى هم نموده ، آيا به محض حصول ربح ، خمس را بايد اخراج كند ؟ يا اينكه صبر مىكند تا آخر سال .
و يك عشر ديگر را به مضاربه داده و مثل معاملات مرقومه فوق ، نموده كه بعضى موعد دارد و بعضى جنس موجود است وغيره .
و عشر ديگر را دفينه كرده و تلف شده ، آيا جبران آن به آنچه به آن تجارت مىكرد ، مىكند يا نه ؟
و اگر سالى نقصانى كند و سالى ربح و حقيقت محاسبه را ( به سبب طول سفر تجارت و نيامدن شريك و مضارب و سببهاى ديگر كه در فوق قلمى شده ) نيابد ربح سال آخر جبران را مىكند يا نه ؟ و هر يك از اين اعشار را جدا جدا حساب آن را بايد رسيد و خمس وضع نمود ، يا آنكه همه را بر روى هم حساب نموده ، اگر چه طول كشيده تا معين شود - ؟
جواب : اما از عشر اول ، پس بايد دانست كه تا سال تجارت تمام نشده است ، ( يعنى دوازده ماه ) خمس متعين نمىشود واخراج آن واجب نيست ، و همچنين اظهر اين است كه تا متاع تجارت نقد نشده باز خمس واجب متعين نيست ، هر چند سال تمام شده

200