را به جا آورد . هشتم آن كه پير و ناتوان نباشد كه براى او و امثالش حرجى باشد ، پس بر پير مردى كه به جا آوردن نماز جمعه برايش حرجى باشد واجب نيست هم چنان كه ساير واجبات از او ساقط مىشود . و ظاهر اين است كه در باران مستلزم حرج نيز وجوبش ساقط مىگردد . نهم آن كه مسافت بين نمازگزار و بين محلّ نماز جمعه بيش از دو فرسخ نباشد ، و كسى كه دو فرسخ از محلّ نماز دور باشد و نتواند در كمتر از اين مسافت آن را به جا آورد واجب نيست ، و مدار در دورى و نزديكى شخص خود نمازگزار است نه منزل و وطنش هم چنان كه مدار فقط بر رفتن به نماز است نه به برگشتن . مسأله 50 هر گاه كسى كه به جهت دارا نبودن شرايط مذكوره جمعه بر او واجب نيست خود را به زحمت انداخته و حاضر شد و اتّفاقاً نماز جمعه را به جا آورد نماز جمعه‌اش صحيح است ( بجز ديوانه و بچّهء غير مميّز ) بلكه بر چنين شخصى بعد از حضور عيناً واجب مىشود بنا بر قول به وجوب عينى ، جز كسى كه اقامهء جمعه بر او حرجى باشد ولى ظهر حرجى نباشد و امّا طفل غير مميّز يا نابالغ گر چه نه جمعه و نه ظهر بر او واجب است زيرا تكليفى ندارد لكن بعيد نيست كه فقط جمعه براى او با اجتماع ساير شرايط مشروع باشد نه ظهر .
مسأله 51 هر گاه تمام عدد لازم در نماز جمعه يا بعضشان داراى شرايط وجوب نباشند ولى شرايط صحّت نماز را دارا باشند جمعه با آنها منعقد مىشود و در انعقاد آن لازم نيست تمام عدد داراى شرايط وجوب باشند . بلى مرد بودن شرط انعقاد است پس اگر حدّ اقلّ عدد لازم پنج يا هفت نفر مرد نباشد جمعه منعقد نخواهد شد و انعقاد نماز جمعه به اطفال مميّز مشكل است هر چند امام بالغ باشد .
مسأله 52 امام جمعه بايد داراى شرايط امام جماعت از قبيل عدالت و مانند آن ، باشد و چنان كه سابقاً گفته شد احوط و اولى با اذن مجتهد است .
مسأله 53 كسى كه جمعه از او ساقط است مىتواند نماز ظهر را در اوّل وقت به جا آورد بدون اين كه منتظر گذشتن وقت نافله بشود .
مسأله 54 كسى كه نماز ظهر را به جا آورده و بعد از آن متمكَّن از نماز جمعه شود نماز جمعه بر او واجب نيست بلكه مشروع نمىباشد ، مگر آن كه رجاءً آن را به جا آورد ، هر چند به جهت تغيير موضوع باشد مثل اين كه هنگام اداء نماز ظهر معذور از جمعه بوده و فعلًا عذرش بر طرف شده يا مسافر بوده و فعلًا به وطن خود رسيده است . بلى اگر نابالغ بالغ شود بعد از نماز ظهر ، با اجتماع ساير شرايط مانند كسى خواهد بود كه اصلًا نماز نخوانده ، كه بايد در صورتى كه وقت جمعه باقى باشد نماز جمعه را بخواند بنا بر قول به تعيين ، و الَّا نماز ظهر را دوباره به جا آورد . و امّا اگر نماز جمعه را بطور صحيح قبل از بلوغ به جا آورده باشد ، مانند كسى است كه نماز جمعه را بعد از بلوغ به جا آورده است و ظاهراً اعاده ندارد هر چند وقت آن باقى باشد .
مسأله 55 كسى كه تكليفش تعييناً به جا آوردن نماز جمعه است مكروه است بعد از طلوع فجر روز جمعه مسافرت نمايد ، و احوط اين است كه تا نماز جمعه را نخوانده بعد از زوال نيز مسافرت ننمايد ، مگر در صورتى كه در راه متمكَّن از اقامهء آن باشد . و امّا بعد از نماز هر چند نماز ظهر باشد كراهتى ندارد مطلقا .

870