و دست متعارف مردم باشد ، بايد ملاحظه كند كه مردم متعارف تا كجاى صورت خود را مىشويند ، او هم تا همان جا بشويد و نيز اگر در پيشانى او مو روييده يا جلوى سرش مو ندارد بايد به اندازهء معمول ، پيشانى را بشويد .
مكارم : مسأله هر گاه انگشتانش بيش از حدّ معمول بزرگ يا كوچك باشد اعتبارى به آن نيست ، بلكه بايد ببيند افراد معمولى چه اندازه از صورت خود را مىشويند ، او هم همان مقدار را بشويد ، همچنين كسى كه رستنگاه موى او بسيار بالا يا بسيار پايين است مطابق افراد معمولى صورت خود را مىشويد .
بهجت : مسأله ميزان در رستنگاه مو و در انگشتان ، افراد مستوى الخلقه و عادى مىباشد ، پس كسانى كه رستنگاه مو يا انگشتان آنها غير عادى است ، در مقدار شستن ، افراد عادى را ميزان قرار دهند .
< صفحة فارغة > [ مسأله 239 اگر احتمال دهد چرك در گوشه هاى چشم و لب او هست ] < / صفحة فارغة > مسأله 239 اگر احتمال دهد چرك يا چيز ديگرى در ابروها و گوشه هاى چشم و لب او هست كه نمىگذارد آب به آنها برسد ، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد ، بايد پيش از وضو ( 1 ) وارسى كند كه اگر هست بر طرف نمايد . ( 1 ) بهجت : يا وقت شستن آنها . .
مكارم : مسأله صورت و دستها را بايد آن چنان شست كه آب به پوست بدن برسد ، و اگر موانعى وجود دارد بايد بر طرف كند ، حتّى اگر احتمال مانع مىدهد بايد وارسى نمايد .
< صفحة فارغة > [ مسأله 240 اگر پوست صورت از لاى مو پيدا باشد ] < / صفحة فارغة > مساله ( 240 ) اگر پوست صورت از لاى مو پيدا باشد بايد ( 1 ) آب را به پوست برساند و اگر پيدا نباشد شستن مو كافى است ( 2 ) و رساندن آب به زير آن لازم نيست . ( 1 ) بهجت : علاوه بر شستن ظاهر موها بنا بر أحوط بايد . . ( 2 ) بهجت : شستن ظاهر مو كافى است . . زنجانى : شستن ظاهر مو كافى است . [ پايان مسأله ] < صفحة فارغة > [ مسأله 241 اگر شك كند كه پوست صورت از لاى مو پيدا است ] < / صفحة فارغة > مسأله 241 اگر شك كند كه پوست صورت از لاى مو پيدا است يا نه بنا بر احتياط واجب ( 1 ) بايد ( 2 ) مو را بشويد و آب را به پوست هم برساند . ( 1 ) [ عبارت " بنا بر احتياط واجب " در رساله آيت الله زنجانى نيست ] ( 2 ) فاضل : واجب است احتياطاً . .
< صفحة فارغة > [ مسأله 242 شستن توى بينى و مقدارى از لب و چشم ] < / صفحة فارغة > مسأله 242 شستن توى بينى و مقدارى از لب و چشم كه در وقت بستن ديده نمىشود واجب نيست ( 1 ) ، ( ولى براى آن كه يقين كند از جاهايى كه بايد شسته شود چيزى باقى نمانده ، واجب است مقدارى از آنها را هم بشويد ( 2 ) ) . و كسى كه نمىدانسته بايد اين مقدار را بشويد ، اگر نداند در وضوهائى كه گرفته اين مقدار را شسته يا نه ( 3 ) ، نمازهايى كه خوانده صحيح است ( 4 ) . ( 1 ) مكارم : بقيه مسأله ذكر نشده .
سيستانى : ولى انسان اگر يقين نكند كه از جاهايى كه بايد شسته شود چيزى باقى نمانده واجب است براى آن كه يقين كند ، مقدارى از آنها را هم بشويد . و كسى كه اين امر را

153