كس ديگر افطار كند ، بعد معلوم شود مغرب نبوده است . ( هشتم ) آن كه در هواى صاف بواسطه تاريكى يقين كند كه مغرب شده و افطار كند ، بعد معلوم شود مغرب نبوده است . ولى اگر در هواى ابر به گمان اين كه مغرب شده افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده ، قضا لازم نيست . ( نهم ) آن كه براى خنك شدن يا بىجهت مضمضه كند يعنى آب در دهان بگرداند و بىاختيار فرو رود و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر مضمضه براى وضوى غير نماز واجب باشد ولى اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد ، يا براى وضوى نماز واجب مضمضه كند و بىاختيار فرو رود ، قضا بر او واجب نيست . ( دهم ) آن كه كسى از جهت اكراه يا اضطرار يا تقيه افطار كند لازم است قضاء نمايد و كفاره واجب نيست .
( مسأله 1698 ) اگر غير آب چيز ديگرى را در دهان ببرد و بىاختيار فرو رود يا آب داخل بينى كند و بىاختيار فرو رود ، قضا بر او واجب نيست .
( مسأله 1699 ) مضمضه زياد براى روزه‌دار مكروه است و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد ، بهتر آنست كه سه مرتبه آب دهان را بيرون بريزد .
( مسأله 1700 ) اگر انسان بداند كه بواسطه مضمضه بى اختيار يا از روى فراموشى آب وارد گلويش مىشود ، نبايد مضمضه كند .
( مسأله 1701 ) اگر در ماه رمضان ، بعد از نگاه به افق يقين كند كه صبح نشده ، و كارى كه روزه را باطل مىكند انجام دهد ، بعد معلوم شود صبح بوده ، قضا لازم نيست . و همچنين اگر نگاه كند و احرار نكند كه صبح شده قضاء لازم نيست .
( مسأله 1702 ) اگر انسان شك كند كه مغرب شده يا نه ، نمىتواند افطار كند ، ولى اگر شك كند كه صبح شده يا نه ، پيش از تحقيق هم مىتواند كارى كه روزه را باطل مىكند انجام دهد .

295