كمك غريب و پدر يتيم است ، شادى او در چهره ء او و حزن واندوه او در دل اوست ، سركسى را كشف نمى كند ، ستر كسى را هتك نمى كند ، امين بر امانتها و دور از خيانتهاست ، حركات او ادب و كلام او عجب است ، و از امور طالب اعلاى آنها و از اخلاق طالب اسناى آنهاست ، قلب او با تقوا و علم او پاكيزه است ، هرگاه قدرت پيدا كند عفو مى كند ، و هرگاه وعده دهد وفا مى كند ، نه در بغضش غرق و نه در حبش هلاك مى شود ( حب و بغض او ، او را از اعتدال خارج نمى كند ) باطل را از دوستش نمى پذيرد ، و حق را بر دشمنش رد نمى كند ، و نمىآموزد مگر براى آن كه بداند ، و دانا نمى شود مگر براى آن كه به كار ببندد و عمل كند ، اگر با اهل دنيا راه رود زيرك ترين آنان است ، و اگر با اهل آخرت راه رود پارساترين آنان است . ( 1 ) 3 - مدار كمال در كلمات پيشوايان دين بر عقل و علم و ايمان است ، و نسبت به هر يك به مستفاد قسمتى از يك حديث از امام چهارم حضرت زين العابدين ( عليه السلام ) اكتفا مى شود كه قريب به مضمون آن اين است :
اگر كسى را ديديد كه از سيرت و منطق خود ، ترس و عبادت و زهد را نشان مى دهد و در حركات خود خضوع و فروتنى را اظهار مى كند ، شتاب زده نشويد ، فريب او را نخوريد ، چه بسيار كسانى هستند كه از دسترسى به دنيا عاجزند ، پس دين را وسيلهء صيد دلها قرار مى دهند ، ولى اگر متمكن از حرامى شوند در آن فرو مى روند ، و هرگاه ديديد از حرام هم عفت مى ورزد ، باز هم مغرور نشويد ، چون شهوتها و هوسهاى خلق مختلف است ، چه بسيارى از مردمان از مال حرام هر چند زياد باشد رو بر مىگردانند ولى در مقابل شهوت دامن ، خود را مىبازند ، و اگر ديديد از آن هم عفت ورزيد مغرور نشويد تا ببينيد كه عقل او چگونه است ، چه بسيارند كسانى كه همهء آنها را ترك كردند ، ولى به عقلى متين رجوع نكردند ، و افسادشان به جهل از اصلاحشان به عقل بيشتر است ، اگر عقلش را هم متين يافتيد ، باز مغرور نشويد تا ببينيد در مبارزه ء عقل و هوى آيا با هوسش همراه

1 . بحار الانوار ، جلد 64 ، صفحهء 310

184