4 - اثر دين در زندگى اجتماعى :
انسان داراى شهوت و غضبى است كه با غريزه ء افزون طلبى به هيچ حدى محدود نيست ، اگر شهوت مال بر او غلبه كند گنجينه هاى زمين او را قانع نمى كند ، و اگر شهوت مقام بر او چيره شود حكومت زمين او را كفايت نمى كند ، مى خواهد پرچم قدرت خود را بر كرات ديگر برافرازد ( وقال فرعون يهمن ابن لى صرحا لعلى أبلغ الاسبب - أسبب السموت ) . ( 1 ) هواى سركش انسان با شهوت شكم و دامن و مال و مقام و استخدام قوه ء غضب براى إقناع هوس پايان ناپذير خود هيچ مرزى نمى شناسد ، و از پايمال كردن هيچ حقى صرف نظر نمى كند ، و نتيجهء حيات انسان با چنين شهوتى جز فساد ، و با چنان غضبى جز خونريزى و خانمان سوزى نخواهد بود ، زيرا قدرت فكر آدمى با شكستن طلسم اسرار طبيعت و استخدام قواى آن براى رسيدن به آمال نفسانى نامحدود خود ، زندگى انسان بلكه كره ء زمين را كه مهد حيات بشر است به نابودى مى كشاند ( ظهر الفساد في البر والبحر بما كسبت أيدى الناس ) . ( 2 ) قدرتى كه نفس سركش را مهار و شهوت و غضب انسان را تعديل و حقوق فرد و جامعه را تضمين و تأمين مى كند ، ايمان به مبدأ ومعاد و ثواب و عقاب است ، كه با اعتقاد به خداوندى كه ( وهو معكم أين ما كنتم ) ( 3 ) و مجازاتى كه ( فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره - و من يعمل مثقال ذرة شرا يره ) ( 4 ) آدمى به هر خيرى وادار و از هر شرى بر كنار خواهد بود ، و جامعه اى بر مبناى تصالح در بقا و بر كنار از تنازع در بقا به وجود خواهد آمد .

1 . سوره ء غافر ، آيهء 36 ، 37 ( و گفت فرعون يا هامان بنياد كن براى من برجى شايد برسم به اسباب ، اسباب آسمانها ) 2 . سوره ء روم ، آيهء 41 ( ظاهر شد فساد در بيابان و دريا بدانچه دستهاى مردم فراهم كرد ) 3 . سورهء حديد ، آيهء 4 ( و او با شماست هر جا كه باشيد ) 4 . سوره ء زلزلة ، آيهء 7 ، 8 ( پس هر كس به مقدار سنگينى ذره اى كار خوب كند ، مى بيند آن را ، و هر كس به اندازه ء سنگينى ذره اى كار بد كند ، مى بيند آن را )

24